به گزارش تابناک همدان از رسالت تغییر اقلیم را می‌توان یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی دوران اخیر دانست که نشان‌دهنده تغییرات غیرمعمول در اقلیم درونی اتمسفر زمین و پیامدهای ناشی از آن در قسمت‌های مختلف کره زمین است که تهدیدی جدی برای محیط‌زیست به شمار می‌رود.
اقلیم زمین در این پنج میلیارد سال عمر خود از زمانی که اتمسفر آن شکل‌گرفته، پیوسته در حال تغییروتحول بوده است. اما مشکل ازآنجا آغاز می‌شود که سرعت دگرگونی اقلیمی زیاد شده و باعث وقوع نوسان‌های گسترده در شرایط آب‌وهوایی کره زمین می‌شود. هنگامی‌که تغییرات اقلیمی سرعت می‌گیرند، محیط‌زیست نمی‌تواند خود را با آن‌ها هماهنگ کند. در سال‌های اخیر سرعت تغییرات به‌گونه‌ای بوده که محیط‌زیست فرصت خودپالایی نداشته و وضعیت آن روزبه‌روز وخیم‌تر شده است.شواهد از وقوع پدیده تغییر اقلیم در ایران خبر می‌دهد و به گفته داریوش گلعلی‌زاده – سرپرست مرکزملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست، کشور ما جزو ۹ کشور آسیب‌پذیر در برابر تغییرات اقلیمی است. بارش‌های ناگهانی و سیل‌آسا، تغییر الگوی بارش، خشکسالی، ایجاد پدیده‌های گردوغبار، بارش برف در نقاط گرم‌وخشک و افزایش متوسط دمای برخی شهرها در سال‌های اخیر، از بارزترین نشانه‌های دگرگونی اقلیمی است که به گفته اقلیم‌شناسان، تکرار و تداوم آن‌ها، نشان‌دهنده وقوع قطعی پدیده «تغییر اقلیم» در ایران است.میزان آسیب‌پذیری کشور ما در این زمینه، بیش از متوسط جهان است و پیش‌بینی مدل‌های جوی حاکی از آن است که تا سال ۲۱۰۰، دمای متوسط ایران از ۱/۵تا ۴/۵ درجه سانتی‌گراد افزایش می‌یابد.
انتشار روزافزون گازهای گلخانه‌ای، تولید ذرات معلق با قطر کمتر از دو و نیم میکرون و آلودگی حرارتی، عوامل مختلفی هستند که بر سرعت پدیده تغییر آب‌وهوا تأثیر می‌گذارند و دراین‌بین تأثیر و اهمیت گازهای گلخانه‌ای بسیار بیشتر و شناخته شده‌تراست و گزارش‌های منابع معتبر جهانی نشان می‌دهد که ایران ازنظر میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای جزو ۱۰ کشور نخست جهان به شمار می‌رود.
سهم بالای ایران در انتشار گازهای گلخانه‌ای به تولید قابل‌توجه نفت، گاز و توسعه صنعتی ناپایدار و شهرنشینی سریع مربوط است. کاهش غیرعادی بارش و افزایش غیرعادی دما اثرات گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی را تأیید می‌کند.
سمیه رحمن پور، پژوهشگر حوزه تغییر اقلیم ایران دراین‌باره می‌نویسد: «ایران به دلیل داشتن اقتصاد متکی بر سوخت‌های فسیلی و تولید گازهای گلخانه‌ای ناشی از احتراق آن‌ها در فهرست کشورهای تأثیرگذار بر گرمایش زمین قرار می‌گیرد. البته میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای در ایران در دهه‌های اخیر افزایش‌یافته است.»
فعالیت‌های انسانی مانند استفاده بی‌رویه از سوخت‌های فسیلی و افزایش گاز دی‌اکسیدکربن، علت ۹۵ درصد تغییرات اقلیمی است،
برخی از گازهای گلخانه‌ای مانند دی‌اکسید کربن از طریق احتراق سوخت‌های هیدروکربوری و فعالیت جامعه بشری در فضا پراکنده و برخی دیگر مانند گازهای ترکیبات فلوری منحصرا از فعالیت‌های بشری تولید می‌شوند. متان از دیگر گازهایی است که بر درجه حرارت محیط اثر می‌گذارد و جزو گازهای گلخانه‌ای به شمار می‌آید. متان طی فرآیند تولید زغال‌سنگ، نفت و گاز آزاد می‌شود. از منابعی نظیر فضولات زنده حیوانی و دورریز کشاورزی نیز منتشر و با فساد و پوسیدن زباله‌های ارگانیک هم در فضا پراکنده می‌شود. از دیگر گازهای گلخانه‌ای می‌توان از «اکسید نیتروژن» که از فعالیت‌های بخش‌های حمل‌ونقل، کشاورزی و صنعتی آزاد می‌شوند،
نام برد. الهام عزیزی – رئیس گروه تغییر اقلیم مرکز ملی هوای سازمان حفاظت محیط‌زیست با طرح این موارد هشدار می‌دهد که، برخی کشورها به موضوع تغییر اقلیم به‌عنوان یک معضل جهانی نگاه نمی‌کنند و زیر بار کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی و به دنبال آن کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای نرفته‌اند و این مسئله معضلی برای کنترل تغییر اقلیم روی کره زمین است.
مؤلفه‌های تهدیدآمیز برای سلامت جمعیت
گرمایش جهانی حاصل از تغییرات اقلیمی، بزرگ‌ترین چالش قرن بیست و یکم به شمار می‌رود، پدیده‌ای که تهدیدی جدی برای منابع حیاتی آب و امنیت غذایی محسوب شده و یکی از واقعیت‌های تغییرات آب‌وهوا، افزایش شدت خشکسالی همراه با کاهش بارندگی و وقوع سیلاب است که تغییر الگوی بارش در بسیاری از مناطق کشور قابل‌مشاهده است. این تغییرات می‌تواند به‌صورت کاهش در بارش باران و برف، تغییرات فصلی در بارش‌ها و یا افزایش بارش‌های شدید باشد مانند آنچه گاهی در جنوب و جنوب شرق کشور رخ می‌دهد.
باید توجه داشت که هرگونه رخداد بارندگی شدید و غیرمنتظره را نمی‌توان به تغییر اقلیم نسبت داد. اما وقتی می‌بینیم در یک دوره زمانی چندساله در مقایسه با دوره‌های گذشته، تعداد بارش‌های شدید به‌عنوان‌مثال از ۲ مرتبه در سال به ۷ مرتبه در سال تغییر می‌کند و این شرایط تداوم‌یافته و به‌دفعات در آن دوره تکرار می‌شود، آن‌وقت می‌گوییم این نتیجه تغییرات اقلیمی است.
بسیاری از پژوهشگران با استناد به نتایج مطالعات، کاهش میزان بارندگی در ایران طی یک دهه گذشته را تحت تأثیر تغییر اقلیم می‌دانند و پیش‌تر رضا فلاح- کارشناس تغییر اقلیم با نگارش متنی که در «رسالت» منتشر شد، با تکیه‌بر پیش‌بینی برخی پژوهش‌ها و مدل‌سازی‌ها مطرح کرده بود که در صورت افزایش ۲/۵ (دو و نیم) درجه‌ای دمای زمین، میزان بارش‌ها در ایران تا ۳۵ درصد کاهش می‌یابد. از سال ۱۳۸۴ تاکنون، نمایه خشکسالی دهه‌ای کشور منفی بوده و از آن زمان تاکنون، کشور با خشکسالی انباشت‌شده مواجه بوده است. همه این‌ها نشان‌دهنده کاهش سرانه آب در دسترس است که افزایش جمعیت در این بازه زمانی آثار آن را تشدید کرده است. مطالعات نشان می‌دهد بیشترین کاهش بارش و افزایش دما در زاگرس و شمال غرب کشور رخ خواهد داد و در مناطقی نیز، همچون جنوب و جنوب شرق بارش‌ها به‌شکل ناگهانی یا سیل‌آسا خواهد بود. حتی در صورت کاهش نیافتن میزان بارش‌ها، رویدادهای شدید اقلیمی رو به افزایش خواهد گذاشت و به‌جای بارش‌های پراکنده، بارش‌هایی ناگهانی و سیل‌آسا پس از دوره‌های خشک رخ می‌دهد که نه‌تنها قابل‌استفاده نخواهد بود، بلکه باعث بروز سیلاب و خسارت می‌شود؛ همچنان که در یک دهه گذشته، این رخدادها در ایران افزایش قابل‌توجهی داشته است.
می‌گویند متأثر از تغییرات اقلیمی، کره زمین از تعادل خود خارج‌شده، به‌گونه‌ای که در بخشی از زمین با خشکسالی‌های گسترده و متعدد و در بخشی دیگر با ترسالی‌ها و طوفان‌های شدید مواجهیم و در همین ارتباط، سمیه رحمن پور، پژوهشگر حوزه تغییر اقلیم ایران تأکید می‌کند: «گرمایش زمین و تغییر اقلیم و افزایش دمای هوا برای ایران تهدیدی جدی محسوب می‌شود. ایران کشوری خشک و نیمه‌خشک با منابع محدود آب شیرین و مساحت قابل‌توجه بیابانی و نیمه‌بیابانی است. چنین پیش‌بینی می‌شود که در پی افزایش ۲ درجه‌ای دمای ایران و تغییرات رواناب همه حوضه‌ها تا سال ۲۰۳۰ که البته بیشینه درصد کاهش آن برای حوضه‌های کرخه و کارون تخمین زده‌شده، خشکسالی شدید و سیلاب پیش رو باشد. این میزان افزایش دما حجم تبخیر آب را به ۳۷ میلیارد مترمکعب افزایش داده و میزان تغذیه آب زیرزمینی را تا ۲۰ درصد کاهش می‌دهد. تغییر الگوی بارش و کاهش بارندگی و افزایش تبخیر مسبب تبدیل بسیاری از تالاب‌ها به کانون ریزگردها خواهد شد. البته برخی مناطق نیز مرطوب‌تر خواهند شد و برای بعضی مناطق سیلاب پیش‌بینی می‌شود. بهره‌برداری نامتناسب و تأکید بر توسعه بدون توجه به درهم‌تنیدگی آن با مفهوم محیط‌زیست منجر به خشک‌شدن تالاب‌ها و قنات‌ها و چشمه‌ها و دریاچه‌ها و بروز و تشدید خشکسالی‌ها شده است. تغییر اقلیم نیز طول مدت و میزان خشکسالی را افزایش داده و ازاین‌پس نیز تصاعدی تشدید می‌کند.تأمین آب آشامیدنی برای جمعیت ایران به‌ویژه شهرهای بزرگ مشکلی جدی در آینده است. کمبود بارش و پایان یافتن منابع آب زیرزمینی و افزایش تبخیر رطوبت خاک به‌نوبه خود کیفیت بستر کشاورزی و مراتع و کارایی زمین‌های دیم را کاهش داده و زمینه‌ساز افزایش زمین‌های شور می‌شود. فشار مضاعف شرایط مذکور سبب سوق دادن چرای دام به منطقه‌های ممنوع و در تعاقب آن تضعیف پوشش گیاهی و فرسایش خاک می‌شود. بحران آب و کاهش رواناب سطحی توان تولید برق‌آبی ایران را نیز دچار مشکل می‌کند. محدودیت آب شیرین سالم در مقابل تقاضای موجود برای آن می‌تواند زمینه‌ساز بروز بیماری‌های مرتبط با آب شود. کاهش شدید سفره‌های آب زیرزمینی و استخراج آب از سفره‌های باقی مانده عواقبی نظیر فرونشست زمین که خود تهدیدی برای تأسیسات شهری است، را در پی خواهد داشت. به‌طور کل الگوی تغییرات دما در ایران مانند افزایش بیشینه و کمینه دمای شبانه‌روز و ایجاد امواج گرما و روزهای بسیار گرم در جنوب شرق و روزهای بسیار سرد در شمال شرق و روزهای خشک در نواحی غربی و جنوب شرقی و بروز خشکسالی و ایجاد چشمه‌های گردوغبار و پدیده ریزگرد در شهرهای غرب و جنوب‌غربی و شرقی و تغییرات الگوی بارش و بحران آب و ناامنی غذایی و کمبود انرژی مسائلی هستند که می‌توانند مؤلفه‌های تهدیدآمیز برای سلامت جمعیت مردم ایران تلقی شوند.»
متأثر از تغییرات اقلیمی، ویژگی‌های هواشناسی ایران تغییر کرده است
مهدی زارع- رئیس شاخه زمین‌شناسی فرهنگستان علوم هم در تکمیل این اظهارات از تغییر ویژگی‌های هواشناسی ایران متأثر از تغییرات اقلیمی سخن می‌گوید. به گفته او، «در برخی از مناطق جنوبی و جنوب شرقی ایران، بیش از نیمی از کل بارش‌ها در فصل زمستان اتفاق می‌افتد. به سمت شمال و سواحل دریای مازندران، سهم بارش‌های پاییزی درمجموع بیشتر از بارش‌های زمستانی می‌شود. اوج رژیم بارشی مناطق شمال غربی ایران در فصل بهار است. بارش‌های تابستانی در قسمت‌های جنوبی دریای مازندران قابل‌توجه است.ایستگاه‌های اقلیمی و سینوپتیک در سراسر کشور در یک دوره بلندمدت، توزیع فضایی بارش سالانه را با روند نزولی در شمال غربی و جنوب شرقی ایران نشان می‌دهد. تحت اثر تغییرات اقلیمی، تمام ویژگی‌های هواشناسی ایران تغییر کرده است. به‌عنوان‌مثال، نقش افزایش فشار سیبری در آب‌وهوای ایران ازلحاظ مکانی و زمانی از نوسان دما به کنترل خشکسالی تغییر کرده است. ازاین‌رو، یکی از حقایق تغییر آب‌وهوا در ایران، افزایش روند شدت خشکسالی همراه با روند کاهش بارندگی و افزایش شدت سیلاب است. این موضوع به‌تدریج بر منابع آب، کشاورزی، محیط‌زیست، بهداشت عمومی، صنعت و اقتصاد اثر می‌گذارد.در مقایسه با چهار دهه گذشته، در دوره ۱۴۰۰- ۱۴۳۰، ایران به‌احتمال‌زیاد دوره‌های طولانی‌تری از حداکثر درجه حرارت را در قسمت جنوبی کشور و دوره‌های طولانی‌تر خشک (بارندگی کمتر از ۲ میلی‌متر در چهار ماه) و همچنین مرطوب ( مجموع بارش بیش از ۱۱۰ میلی‌متر در سه روز) شدت و تکرار بیشتر سیلاب را تجربه خواهد کرد.
آب‌وهوای دوره‌های خشک طولانی با بارش‌های متناوب به افزایش احتمال وقوع سیلاب می‌انجامد. بدون اقدامات سازگارانه، برخی از مناطق کشور در آینده با محدودیت سکونت مواجه می‌شود.» پیامدهای ناشی از مخاطرات آب‌وهوایی و خشکسالی و سیل‌های بی‌سابقه حدود سه برابر بیشتر از جنگ و درگیری‌های مسلحانه موجب آوارگی و مهاجرت مردم جهان شده است و براین اساس احد وظیفه- رئیس مرکز خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور تأثیر تغییرات اقلیمی بر مهاجرت اقلیمی در ایران را بسیار جدی می‌داند و می‌گوید: «مقایسه آمار بارندگی ۵۰سال اخیر کشور نشان می‌دهد که ایران گرم‌تر شده است.
تابستان‌ها بلندتر شده و از خرداد آغاز و در مهرماه به اتمام می‌رسد و گاه ایران به‌جای ۳ماه تا ۵ماه تابستان دارد. زمستان‌ها هم گرم‌تر شده‌اند. این‌ها تغییراتی است که رخ‌داده و به‌تدریج شرایط محیطی را نامتعادل کرده و اکوسیستم را بر هم می‌زند. طی ۵۰سال گذشته و براساس آمارها هرسال ۰.۹ میلی‌متر بارش در کشور کم شده است. این عدد را در ۵۰سال ضرب کنیم می‌شود معادل ۴۵میلی‌متر که اگر در بیش از یک‌میلیون و۶۰۰ هزار کیلومتر وسعت ایران ضرب شود، متوجه خواهیم شد چند میلیارد مترمکعب آب قابل‌دسترس را ازدست‌داده‌ایم. بارندگی‌ها بازهم کاهشی است و وقتی دما افزایش پیدا می‌کند، میزان بارش برف کم می‌شود، ذخیره برفی کوه‌ها کاهش می‌یابد، دبی رودخانه‌ها کم می‌شود و سدها دیگر آبگیری نمی‌شوند. درنتیجه محیط‌زیست تخریب و منجر به آغاز مهاجرت اقلیمی می‌شود. کمااین که همین حالا هجوم ساکنان مناطق جنوب و جنوب شرق و کویر مرکزی ایران به سمت سواحل شمالی کشور به‌دلیل فراوانی آب‌وهوای بهتر نشانه آغاز مهاجرت اقلیمی در ایران است.»
چه باید کرد؟
برون‌رفت از چنین شرایطی مستلزم بهینه‌سازی مصرف انرژی و سازگاری با اثرات تغییر اقلیم و به‌کارگیری روش‌ها و فناوری‌های نوین در صنایع برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و جایگزینی سوخت‌های کم‌کربن است. کارشناسان می‌گویند، با توجه به این مهم که در حال حاضر همه مسئولان در جریان آثار و پیامدهای تغییر اقلیم هستند، باید آسیب‌های احتمالی رصد شده و در راستای تأمین انرژی، بر انرژی‌های پاک خصوصاانرژی خورشید و باد و همچنین انرژی گداخت هسته‌ای سرمایه‌گذاری و بستر مناسبی برای کسب دانش و فناوری در این حوزه‌ها فراهم شود. افزایش آگاهی عمومی نسبت به تغییر اقلیم و فرهنگسازی و هدایت افکار عمومی می‌تواند به تدوین سیاست‌ها و قوانین ملی منجر شود. با اصلاح الگوی تولید محصولات کشاورزی به سمت محصولات با آب بری کمتر و جلوگیری از فرسایش خاک و ارتقای بهره‌وری منابع تولیدی و جبران کمبود آب با بهره‌جویی از تصفیه فاضلاب و بهینه‌سازی مصرف مواد غذایی و آب و انرژی می‌توان تا حدودی از شدت عواقب تغییر اقلیم کاست.سینا صمدی – مدیر گروه پژوهشی تغییر اقلیم و بلایای جوی مرکز اقلیم‌شناسی سازمان هواشناسی با تأکید بر این که اگر اکنون برای مدیریت و کنترل تغییرات اقلیم کاری نکنیم، جوامع انسانی در بخش‌های مختلف کره زمین با خطری جدی مواجه خواهند بود، بیان می‌کند: «باید کشورهای مختلف دنیا به‌ویژه آن‌هایی که جزو تولیدکنندگان اصلی گازهای گلخانه‌ای هستند، متحد شوند و سیاست‌های جامعی را برای کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای و بازگشت به شرایط طبیعی – که بسیار زمان‌بر خواهد بود- اتخاذ کنند. چنانچه این اتفاق رخ ندهد، بر اساس مدل‌های اقلیمی در آینده نزدیک آثار تغییرات اقلیم با شدت بیشتری طیف وسیعی از زمین را دربرمی‌گیرد و حتی بسیاری از نقاط کره زمین غیرقابل‌سکونت می‌شود.»
در این راستا، نخستین گام سازگاری با تغییرات اقلیم است و این که بپذیریم، این تغییرات روی کره زمین رخ‌داده، سینا صمدی دراین‌باره به ایسنا می‌گوید: «باید اقداماتی را برای سازگاری و کنترل اوضاع انجام داد، برای مثال در کشور ما در بخش کشاورزی با توجه به کمبود آب باید تغییراتی صورت گیرد و از کشت‌های جایگزین که نیاز کمتری به آب‌دارند استفاده کنیم، البته باید تأکید کرد که تغییر اقلیم ماهیت جهانی دارد و همه دنیا درگیر آن هستند و باید تصمیمات مشترکی برای کنترل آن اتخاذ کرد.» الهام عزیزی – رئیس گروه تغییر اقلیم مرکز ملی هوای سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز با اشاره به نقشی که مردم می‌توانند در مقابله با تغییرات اقلیمی ایفا کنند، می‌گوید: «آگاهی‌بخشی به مردم برای رفتار درست، منطقی و دلسوزانه با طبیعت دارای نقش مهمی در پیشگیری از خطرهای ناشی از تغییرات اقلیم است. مردم می‌توانند از طریق اقداماتی ازجمله صرفه‌جویی در مصرف آب و انرژی، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، خرید محصولات غذایی با کمترین بسته‌بندی، کاهش مصرف آب در بخش آبیاری و کشاورزی، کاهش حجم پسماند از طریق مصرف بهینه و بازیافت و … در جهت مقابله یا سازگاری با شرایط اقلیم گام بردارند.»
