به گزارش تابناک قزوین و به نقل از خبرگزاری فارس، «قزوین» یکی از شهر‌های مهم و قدیمی ایران است. هر چند در بسیاری از منابع تاریخی، تأسیس آن به عنوان یک شهر را به دوره شاپور اول ساسانی نسبت می‌دهند، اما در واقع آثار باستانی کشف شده در قزوین و تپه‌های اطراف آن از جمله سگزآباد، سابقه سکونت در این منطقه را به چند قرن قبل از میلاد مسیح می‌رساند.
از این شهر در منابع مختلف با اسامی گوناگونی یاد شده که می‌توان به «راژیا» در منابع یونانی، «آرساس» در منابع اروپایی، «اردپا» در منابع اشکانی، «کشوین» در منابع ساسانی و «کاسپین» و قزوین در منابع اسلامی اشاره کرد. البته بنا به روایتی، عنوان کاسپین که نام دیگر دریای خزر نیز آن اقتباس شده، برگرفته از نام قوم کاسپی است که در اطراف این دریا سکونت داشتند.
نهم شهریور ماه سالروز انتخاب قزوین به عنوان پایتخت از سوی شاه تهماسب صفوی است که در آستانه این روز بزرگ، گزارشی از پیشینه تاریخی و قدمت کهن شهر قزوین تهیه کرده ایم که از نظر می‌گذرد.
«قزوین» از شهر‌های اصلی جبال محسوب می‌شد
در این رابطه محمد بختیاری عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) استان قزوین در گفتگو با خبرنگار فارس در قزوین اظهار کرد: در دوره اسلامی «قزوین» به مرور زمان اهمیت بیشتری پیدا کرد. این شهر که در زمان عمر و عثمان چندین بار به صلح و جنگ فتح شده بود، به پایگاه نیرومند و مرزی برای حمله به دیلم و مناطق آن سوی البرز که هنوز فتح نشده بودند، تبدیل شد.
وی افزود: در زمان سلجوقیان نیز این شهر بار دیگر اهمیت پیدا کرد و یکی از پایگاه‌ها و مراکز قدرت سلجوقیان محسوب می‌شد.
این استاد دانشگاه ادامه داد: قزوین با اینکه پیشینه تاریخی مهمی دارد و در کنار ری، همدان و اصفهان، یکی از شهر‌های اصلی جبال محسوب می‌شد، اما با مرکزیت یافتنش در دوره صفویه، بر اهمیت سیاسی و فرهنگی آن افزوده شد.
بختیاری توضیح داد: در طول تقریبا نیم قرن پایتختی قزوین در دوره صفویان، این شهر به مرکزیت سیاسی، اقتصادی و فرهنگی کشور تبدیل و بنا‌های زیادی در این شهر احداث شد. باغ سعادت آباد و عمارت عالی قاپو در زمان شاه طهماسب ساخته و در زمان شاه عباس اول بازسازی شد و میر عماد قزوینی استاد معروف خوشنویسی و خط نستعلیق نیز در همین زمان رشد کرد.
وی افزود: «سبزه میدان» در زمان شاه صفی بنا شد و شاه عباس دوم در همین شهر قزوین تاجگذاری کرد و حمام قجر را در آن ساخت. شاه سلطان صفوی دو سال در این شهر اقامت گزید و پسرش طهماسب هم در زمان محاصره اصفهان توسط افغان‌ها در سال ۱۱۳۵ برای جمع آوری سپاه به قزوین پناه آورد و بعد‌ها در همین شهر خود را شاه نامید.
این استاد تاریخ گفت: در زمان معاصر نیز قزوین به دلیل نزدیکی به پایتخت و قرار گرفتن در مسیر ارتباطی شمال و جنوب و غرب و شرق کشور، به ویژه به خاطر قرار گرفتن در مسیر پایتخت به شمال و شمال شرق کشور و از آنجا به روسیه و کشور‌های اروپایی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. این موقعیت ویژه باعث رشد و شکوفایی اقتصادی و فرهنگی این شهر شده است.
بختیاری افزود: قزوین خاستگاه اندیشمندان و بزرگان زیادی در تاریخ معاصر بوده است که می‌توان به علی اکبر دهخدا، سید شرف الدین حسینی گیلانی، عارف قزوینی، میرزا محمد قزوینی مشهور به علامه قزوینی، محمدعلی رجایی، ناصر تکمیل همایون، احسان اشراقی و ... اشاره کرد.
وی افزود: این شهر از نظر تعداد و تنوع آثار تاریخی وضعیت بسیار خوبی را در سطح کشور و حتی جهان دارد. آثار قزوین و این منطقه از دوره باستان تا زمان معاصر را شامل می‌شود و این موضوع نشان از اهمیت تاریخی قزوین در ادوار مختلف دارد و از مراکز گردشگری و بنا‌های مهم قزوین می‌توان کاروانسرای سعدالسلطنه، آب انبار سردار بزرگ، عمارت گراند هتل و خیابان سپه را نام برد.
ضرورت فعالیت بنیاد علمی «قزوین شناسی» در قزوین
این استاد دانشگاه اذعان کرد: قزوین خیلی کمتر از اهمیت و جایگاهی که دارد، شناخته شده است. دلیل این ادعا را شاید بتوان در فقدان هر نوع سازمان و بنیاد علمی قزوین شناسی دانست. در حالی که در بسیاری از شهر‌های کشور مثل تبریز، اصفهان، مشهد، گیلان و...، یک یک بنیاد علمی بزرگی به تحقیق و پژوهش در مورد تاریخ و فرهنگ و جامعه آن شهر می‌پردازد.
عضو هیات علمی دانشگاه امام خمینی ره استان قزوین افزود: این امر در درجه نخست وظیفه اساتید و پژوهشگران قزوینی و علاقمدان به این شهر است. البته در سال‌های اخیر تلاش‌های خوبی در این زمینه انجام و همایش‌ها و برنامه‌هایی در مورد شهر قزوین و مشاهیر آن برگزار شده است.
به گزارش فارس، در این باره شاید گروه تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) از پیشگامان بوده است که با برگزاری چند همایش از جمله، «همایش ملی نقد تاریخنگاری و تاریخ نگاران قزوین»، «همایش میراث علمی و فرهنگی حمدالله مستوفی قزوینی» و «همایش قزوین- شناسی پیش از اسلام» بخشی از دین خود را ادا کرده است. البته برگزاری چنین همایش‌ها و راه اندازی بنیاد قزوین شناسی و شناختن و شناساندن تاریخ و فرهنگ این شهر قدیمی نیاز به بودجه و حمایت همه جانبه مسوولان دارد که امیدواریم در این زمینه بیش از پیش همت و سخاوت به خرج دهند.
بختیاری در ادامه تصریح کرد: بعد از سال‌ها و با تصمیم مسوولان قزوین، روز ۹ شهریور به مناسبت انتقال پایتخت از تبریز به قزوین در زمان شاه طهماسب اول صفوی، «روز قزوین» نامگذاری و روز‌های سوم تا نهم شهریور هم «هفته فرهنگی شهر قزوین» در نظر گرفته شد. از آن زمان تاکنون هر ساله همایش ها، نمایشگاه‌ها و برنامه‌های علمی و فرهنگی متنوعی برگزار می‌شود. از دو سه سال پیش برنامه اصلی روز قزوین در دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) برگزار می‌شود.
این استاد دانشگاه بین المللی امام (ره) اضافه کرد: در سال ۱۴۰۱ که ما افتخار همکاری در برگزاری همایش را داشتیم، پروژه «خط زمان قزوین» را با اعضای انجمن علمی گروه تاریخ دانشگاه، برای اولین بار در کشور کار کرده و رونمایی کردیم که با استقبال خوب علاقمندان مواجه شد.
بختیاری افزود: امسال هم به مناسبت روز قزوین، ششمین کنگره تاریخ دانان ایران با عنوان «تاریخ صنعت و صنعتگران ایرانی از صنایع دستی دیروز تا کارخانه‌های امروز» از طرف گروه تاریخ دانشگاه برگزار می‌شود که در آن اساتید و پژوهشگران تاریخی از سراسر کشور حضور خواهند داشت و از دو تن از بزرگان تاریخ این شهر یعنی مرحوم دکتر احسان اشراقی و مرحوم دکتر ناصر تکمیل همایون تجلیل خواهد شد.
این استاد دانشگاه بیان کرد: این همایش‌ها و دیگر تحقیقات مربوط به تاریخ و فرهنگ قزوین می‌تواند در شناساندن این شهر قدیمی به مردم ایران و جهان و جذب آن‌ها برای مشاهده آثار تاریخی موجود در آن مفید خواهد بود.
محمد حسن سلیمانی پژوهشگر تاریخ معاصر ایران در قزوین در گفتگو با خبرنگار فارس معتقد است در دوره ساسانی بنا به ضرورت‌های نظامی به دستور شاپور اول و به اذعان برخی شاپور ذوالاکتاف، حدود ۱۷۹۰ سال پیش قزوین به شهر تبدیل شد که در واقع یک پادگان شهر بود. در سال ۲۴ و ۲۵ هجری قمری قزوین توسط نیرو‌های اعراب تصرف شد و به دلیل اینکه اعراب نتوانستند به سمت شمال حرکت کنند و در مناطق کوهستانی شمال و شمال غرب قزوین توسط دیلمیان متوقف شدند، شهر قزوین تبدیل به مرز شد. یعنی شامل مرز بین سرزمین‌های اسلامی دست یافته شده و مناطق دست نیافته شمالی قزوین (شمال امروز) می‌شد.
۱۴ سال ساخت عمارات سلطنتی قزوین طول کشید
وی افزود: اعراب برای اینکه بتوانند ساکنان شبه جزیره عربستان یا حجاز آن زمان را با تحریک به قزوین بیاورند و از مرز بین این مناطق حراست کنند احادیثی را از پیامبر عظیم الشان اسلام (ص) جعل کردند. در واقع اوایل دوره اسلامی «قزوین» همچنان پادگان آن شهر بود و به عنوان مرکز سپاهیان اعراب و نیرو‌های اسلامی موقعیت استراتژیک نظامی خود را داشت که در دوره‌های بعد سلسله‌های متعددی بر قزوین حاکم شدند و در دوره صفویه به عنوان دوم پایتخت صفویان لقب گرفت و در سال ۹۵۱ هجری قمری به دستور شاه طهماسب اول قزوین به عنوان تختگاه یا پایتخت صفویان اعلام شد و در سال ۹۶۵ بعد از اینکه ۱۴ سال زمان برد عمارات سلطنتی، کاخ‌ها و تاسیسات مورد نیاز ساخته شود پایتخت به قزوین منتقل شد. در سال ۱۰۰۶ نیز به دستور شاه عباس اول پایتخت از قزوین به دلایل مختلف به اصفهان منتقل شد.
این کنشگر میراث فرهنگی و گردشگری ادامه داد: در یکی از روایت‌ها و گفته‌هایی که در برخی منابع آمده نوشته شده که در نهم شهریور قزوین به عنوان پایتخت انتخاب شده است. البته این قطعی نیست و طبق یکی از روایت‌های بیان شده از سوی حمدالله مستوفی ۱۲ آبان روز تاسیس قزوین بوده است.
سلیمانی اضافه کرد: در میانه دهه ۸۰ بود که آبان ماه به عنوان روز قزوین نامگذاری شد، اما یک سال بعد بر اساس مصوبه شورای شهر، این تاریخ تغییر کرد و روز اعلام یا انتقال پایتخت قزوین به عنوان «روز قزوین» انتخاب شد. می‌توان گفت قزوین، نخستین پایتخت جهان تشیع است چرا که زمانی که در تبریز اعلام پایتختی شد هنوز تشیع به عنوان مذهب رسمی اعلام نشده بود، اما شاه طهماسب اول پایتخت را به قزوین انتقال داد. وی در آن دوران منطقه زنگی آباد را به یاد امام جعفر صادق علیه السلام به نام منطقه جعفرآباد تغییر نام داد که امروزه مردم آن را به عنوان دولتخانه صفوی می‌شناسند. هدف او این بود که اذعان کند شیعیان این منطقه را آباد کردند و آن را به عمارت خانه تبدیل کردند.
وی خاطرنشان کرد: شهر قزوین و روز قزوین و موقعیت‌های تاریخی و فرهنگی قزوین آنگونه که باید شناسانده شود، شناسانده نشده و امروز در حوزه گردشگری همچنان شاهد هستیم که ایت شهر، مقصد گردشگران نیست و اگر گردشگران خارجی در استان حضور می‌یابند به دلیل قلعه حسن صباح الموت است و برای قزوین نیست. این در حالی است که آثار فراوانی درحوزه‌های تاریخی، فرهنگی، طبیعی، مردم شناسی و مذهبی در استان قزوین داریم که نتوانسته ایم قزوین و آثار متعدد آن را در سطح ملی و بین المللی بشناسانیم.
هیچ باقلوایی به پای باقلوای قزوین نمی‌رسد
سلیمانی که ۱۰ سال است مدیر انجمن فرهنگی و تاریخی عمارت عالی قاپو استان قزوین را بر عهده دارد و برنامه‌های قزوین گردی و محله گردی را اجرا می‌کند بر این نظر است که گام نخست برای قزوین شناسی این است که خود مردم استان را با قزوین، موقعیت‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی آشنا کنیم.
وی ادامه می‌دهد: اگر مردم بدانند مسجد جامع عتیق حدود ۱۲۷۰ سال قدمت دارد، برج‌های دوگانه خرقان و بقاع امامزادگان متعلق به چه دوره‌ای است، تپه‌های سه گانه سگزآباد که تمدن ۸۰۰۰ تا ۹۰۰۰ ساله دارند و اولین مرکز صنعتی فلزگری و فلات ایران در آن شکل گرفته و آثار دیگر استان چه جایگاهی دارند، با افتخار خود را قزوینی معرفی و لهجه قزوینی را حفظ می‌کنند و شهر خود را به هم‌وطنان می‌شناسانند. در این بین استفاده از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی برای بازمعرفی داشته‌های تاریخی به ایرانیان موثر است که می‌تواند چرخ اقتصاد محلی در شهر‌ها و روستا‌های استان قزوین را که قابلیت‌های فراوانی دارد، را هم به حرکت درآورد.
این پژوهشگر تصریح کرد: در قزوین در زمینه شیرینی‌جات، عرقیجات، مردم شناسی، فرهنگ عامه، بنا‌های تاریخی، موقعیت‌های طبیعی برندسازی صورت نگرفته و از داشته‌های فراوان در حوزه صنعت گردشگری و اقتصاد مبتنی بر گردشگری نتوانستیم استفاده لازم را ببریم.
مدیر انجمن فرهنگی و تاریخی عمارت عالی قاپو استان قزوین افزود: دو نوع شیرینی باقلوا اعم از لوزی و پیچ در قزوین وجود دارد که به نقل از صاحب نظران، هیچ باقلوایی در کشور به پای این شیرینی قزوین نمی‌رسد. چرا که از پسته قزوین که بسیار مغذی و شیرین است در آن استفاده می‌شود، اما اکنون در برخی کارگاه‌ها و قنادی‌ها باقلوای ترک متداول شده که دلیل آن، این است که نتوانسته ایم باقلوای قزوین را برندسازی کنیم.
این پژوهشگر با بیان اینکه حدود ۳۶ نوع شیرینی مختص قزوین وجود دارد که نیمی از این شیرینی‌ها بعضاً اختصاصی قزوین است و می‌توان به پادرازی، نان برنجی، نان چایی، ناپلئونی و شیرینی نازک و... اشاره کرد، اظهار کرد: ممکن است برخی از شیرینی‌هایی که در قزوین پخت می‌شود در استان‌های دیگر هم باشد، اما از نظر تهیه، نوع طبخ و پخت شیرینی‌ها در استان قزوین متفاوت و حائز اهمیت بوده و نیاز به برندسازی دارند. از جمله غذا‌های قزوین هم می‌توان به آش دوغ، دیماج که خاص قزوین است، قیمه نثار، شیرین پلو، آلبالو پلو، شیش انداز و اشکنه قزوین اشاره کرد که در گذشته با مواد اولیه تولیدی خود قزوین طبخ می‌شده است.
سلیمانی اذعان کرد: اینکه روزی به نام «روز قزوین» گرامی داشته و برنامه‌هایی اجرا شود اقدام پسندیده، مثبت و رو به جلویی است، اما لازم است که با برندسازی در عرصه‌های مختلف، قزوین بیشتر و بهتر به مردم ایران و دنیا شناسانده شود.
وی تشکیل کمیته راهبردی در خصوص معرفی قزوین را ضروری دانست و گفت: لازم است از امکانات دستگاه‌های دولتی و توان تشکل‌های غیر مردمی و حوزه میراث فرهنگی و گردشگری و اقتصادی در این کمیته استفاده و تلاش شود اقدامات عملی و اجرایی در سازماندهی روز قزوین صورت گیرد تا قزوین حقیقتاً در عرصه ملی و بین المللی معرفی شود.
اضافه می‌شود، المان مینودر نام نمادی، در ورودی شرقی شهر قزوین است. این نماد دارای ۴۳/۵ متر ارتفاع از سطح زمین بودهو با ۱/۵ متر اختلاف بعد از برج آزادی تهران دومین نماد بزرگ شهری در ایران محسوب می‌شود. در قسمت بالایی المان آیه‌ای از قرآن نقل شده که مردم را به شهر امن دعوت می‌کند.