پیش‌بینی برنارد هایکل، استاد دانشگاه پرینستون
امین‌فرج پور: نشریه پراجکت سیندیکیت در گفتگویی با برنارد هایکل، استاد دانشگاه پرینستون در رشته مطالعات خاورمیانه و خاور نزدیک و مدیر موسسه مطالعات خاورمیانه معاصر، آفریقای شمالی و آسیای میانه به وضعیت سیاسی خاورمیانه در سال‌های آینده یا به عبارت بهتر در دوره ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی پرداخته است. گفتگویی که در بطن خود حکایت از این می‌کند که در سال‌های آتی نیز به روال گذشته ایران به دنبال بالا بردن هزینه حضور آمریکا در منطقه با هدف خروج این کشور خواهد بود و اتفاقا همین دشواری‌ها نیز باعث خواهد شد آمریکا به راحتی نتواند خاورمیانه را ترک کند.
تنش و رقابت ایران و عربستان
برنارد هایکل در این گفتگو درباره سابقه تنش‌های ایران و عربستان سعودی- که بعد از انقلاب اسلامی شدت گرفت، پیش بینی می‌کند که بعد از استقرار دولت ابراهیم رئیسی نیز شاهد تغییری در این اوضاع نخواهیم بود و تنش‌ها و رقابت‌های بین این دو کشور، مثل تمام سال‌های قبل ادامه خواهد داشت. به گفته این محقق سیاسی رقابت استراتژیک دو کشور ایران و عربستان سعودی دلایل بنیانی و ساختاری دارد و به همین دلیل هم این دو کشور بی‌توجه به این‌که چه کسی در تهران و ریاض بر مسند دولت و قدرت است، هم‌چنان با هم رقابت خواهند داشت.
برنارد هایکل در ادامه با تاکید بر این که ایران و عربستان هر دو کشور‌های بزرگی با ادعای رهبری جهان اسلام هستند که ادعایشان ناظر به نقش و نفوذ و وزن‌شان در مناسبات ژئوپلیتیکی منطقه است؛ منابع نفتی قابل توجه ایران و عربستان سعودی را یکی دیگر از دلایل بزرگی و قدرت منطقه‌ای این دو کشور عنوان می‌کند و البته در ادامه به دلایل و ریشه‌های رقابت این دو قدرت منطقه‌ای نیز می‌پردازد.
برنارد هایکل می‌گوید که تحلیل و برداشت‌های متفاوت ایران و عربستان از معماری امنیتی منطقه دلیل اصلی رقابت و تنش‌های بین این دو کشور است: «ایران و عربستان در زمینه حضور آمریکا در منطقه با هم اختلاف نظر دارند. در شرایطی که عربستان مشتاقانه به دنبال حفظ ثبات منطقه‌ای از طریق ادامه حضور نظامی ایالات متحده در خاورمیانه است، مواضع ضد امپریالیستی ایران باعث می‌شود که این کشور قصد اخراج امریکا از خاورمیانه را- البته نه با اقدام نظامی داشته باشد. در واقع در راستای این هدف، تهران در پی افزایش هزینه‌های حضور واشنگتن در منطقه است. به همین دلیل هم هست که بسیاری سیاست جو بایدن در زمینه تسریع خروج نیرو‌های نظامی آمریکا از افغانستان را غیرمنطقی- و در اصل به معنای موفقیت ایران در مشکل‌آفرینی برای آمریکا می‌دانند. سیاستی ساختاری که بی‌تردید با استقرار ابراهیم رئیسی نیز تغییری نخواهد کرد و حتی شاید برعکس، بتواند در افزایش تنش‌ها نقش داشته باشد».
آینده خاورمیانه.
اما برنارد هایکل آینده منطقه خاورمیانه را چگونه پیش‌بینی می‌کند؟
این استاد دانشگاه در زمینه مطالعات خاورمیانه و خاور نزدیک پیش‌بینی می‌کند که «در آینده نزدیک شاهد افزایش اقدامات و عملیات‌های گروه‌های نیابتی و دیگر گروه‌های نزدیک به ایران علیه اهداف و منافع آمریکا و عربستان در منطقه خواهیم بود». منظور برنارد هایکل از گروه‌های نیابتی و نزدیک به ایران، حوثی‌ها در یمن، اخوان‌المسلمین در مصر، حماس در فلسطین، حزب‌الله در لبنان و البته شبه‌نظامیان شیعه در سوریه و عراق هستند. گروه‌هایی که عملیات‌هاشان علیه آمریکا و عربستان موجب افزایش تنش‌ها و درگیری‌های منطقه خواهد شد. از این رو هم هست که برنارد هایکل می‌گوید تناقض اصلی زمانی بروز می‌کند که می‌بینیم افزایش این اقدامات ضد آمریکایی در نهایت به نفع حضور منطقه‌ای ایالات متحده آمریکا است: «چالش اصلی منطقه جلوگیری از تشدید این جنگ‌هاست- که می‌تواند موجب بازگشت دوباره آمریکا به صحنه شده و بدبختی‌های بیشتری برای مردم خاورمیانه ایجاد کند».
خطرات خروج آمریکا از منطقه
برنارد هایکل که چند سال پیش از خلاء استراتژیک خروج آمریکا از منطقه و افزایش رقابت جمهوری اسلامی ایران، ترکیه و عربستان سعودی برای پر کردن این خلاء استراتژیک گفته بود؛ حالا نیز هم‌چنان بر این باور است که عقب‌نشینی و خروج نیرو‌های نظامی آمریکا از افغانستان مانند هر تغییر کلی دیگری خطراتی دارد- و تلاش کشور‌های خاورمیانه باید در راستای کاهش این خطرات باشد.
هایکل می‌گوید: «دوره‌های گذار یا انتقال، به خصوص وقتی پای انتقال از یک چارچوب امنیتی به چارچوب امنیتی دیگری در میان باشد، همواره با خطر همراه بوده- و این بار نیز این امر صادق است. این یعنی در صورت خروج قطعی و واقعی آمریکا از خاورمیانه و البته خلیج فارس، وقوع جنگ و درگیری تا حد زیادی ناگزیر خواهد بود. یک رخداد اجتناب‌ناپذیر، به خصوص از این نظر که بیش از نیمی از ذخایر نفتی و گازی اثبات‌شده جهان در خلیج فارس قرار دارد- و رقابت کشور‌های مختلف بر سر این دارایی‌های مهم و با ارزش تا حد زیادی وقوع جنگ و درگیری را قطعی جلوه می‌دهد».
ثبات و آرامش خاورمیانه
برنارد هایکل برای ذکر مثال درباره اجتناب‌ناپذیری جنگ و درگیری بر سر منابع باارزش نفت و گاز خاورمیانه و البته خلیج فارس؛ به حمله سال ۱۹۹۰ عراق تحت رهبری صدام حسین به کویت اشاره می‌کند- و می‌گوید که آمریکا باید پیش از خروج کامل، راه جنگ و رقابت برای در اختیار گرفتن منابع انرژی خاورمیانه را مسدود کند: «آمریکا برای کاهش این خطر باید با همراهی قدرت‌های دیگری مانند چین، ژاپن، هند و البته اتحادیه اروپا به دنیا نشان دهد که هرگونه اختلال در مسیر تأمین انرژی در منطقه به عنوان چالش امنیت جهانی قلمداد- و تحمل نخواهد شد».
این محقق سیاسی با تاکید بر این که «بازار جهانی انرژی نیازمند امنیت و ثبات در منطقه خلیج فارس است»؛ می‌گوید که به همین دلیل هم هست که اعتقاد دارد ایالات متحده خلیج فارس را حداقل به این زودی به طور کامل رها نخواهد کرد.
افزایش تولید نفت
برنارد هایکل که سال گذشته پیش‌بینی کرده بود عربستان سعودی در سال‌های آینده تولید نفت خود را به طور مستمر افزایش خواهد داد؛ هم‌چنان عقیده دارد که این روند در سال‌های آینده نیز ادامه خواهد داشت: «با توجه به روند جایگزینی انرژی‌های تجدیدپذیر، محمد بن‌سلمان بر این باور است که فرصت زیادی برای استفاده از منابع و ذخایر عظیم نفت کشورش ندارد- و به همین دلیل قصد دارد تا حد ممکن بیشترین درآمد را از این منابع به دست آورد. در واقع عربستان می‌خواهد فروشنده آخرین بشکه نفتی که در جهان فروخته می‌شود، باشد و احتمالا همین اتفاق هم رخ خواهد داد، چون سعودی‌ها عملا کم‌هزینه‌ترین تولیدکننده نفت جهان هستند و می‌خواهند تا زمانی که هنوز نفتی در زمین مانده، تولیدش را متوقف نکنند- و در این راستا برای این که مقدار زیادی از دارایی‌هایشان در زیر زمین بی‌فایده و بلااستفاده نماند، احتمالاً تولید خود را در دهه آینده افزایش خواهند داد».
این کارشناس ضمن پیش‌بینی افزایش خرید نفت خلیج فارس از سوی تولیدکنندگانی مانند آمریکا، روسیه، کانادا و دیگر کشور‌هایی که با هزینه‌های تولید بیشتری روبرو هستند، دلیل این امر را پیش‌بینی‌های موجود می‌داند که باور دارند با افزایش دسترسی به منابع انرژی جایگزین و مقررات جدید در زمینه استفاده از سوخت‌های فسیلی، احتمالا قیمت نفت در آینده نزدیک کاهش خواهد یافت: «این یعنی ما در یک دوره گذار هستیم که چندین دهه طول خواهد کشید. روندی که دنیا را از عصر سوخت فسیلی به چیزی کاملا متفاوت منتقل خواهد کرد و کشور‌های خلیج فارس که نقش اصلی را در این روند دارند، باید در مورد کاهش اثرات منفی این انتقال که بر همه افراد کره زمین تأثیر می‌گذارد، تصمیماتی منطقی بگیرند».
سرویس ترجمه شفقنا از نشریه پراجکت سیندیکیت
تنش و رقابت ایران و عربستان
برنارد هایکل در این گفتگو درباره سابقه تنش‌های ایران و عربستان سعودی- که بعد از انقلاب اسلامی شدت گرفت، پیش بینی می‌کند که بعد از استقرار دولت ابراهیم رئیسی نیز شاهد تغییری در این اوضاع نخواهیم بود و تنش‌ها و رقابت‌های بین این دو کشور، مثل تمام سال‌های قبل ادامه خواهد داشت. به گفته این محقق سیاسی رقابت استراتژیک دو کشور ایران و عربستان سعودی دلایل بنیانی و ساختاری دارد و به همین دلیل هم این دو کشور بی‌توجه به این‌که چه کسی در تهران و ریاض بر مسند دولت و قدرت است، هم‌چنان با هم رقابت خواهند داشت.
برنارد هایکل در ادامه با تاکید بر این که ایران و عربستان هر دو کشور‌های بزرگی با ادعای رهبری جهان اسلام هستند که ادعایشان ناظر به نقش و نفوذ و وزن‌شان در مناسبات ژئوپلیتیکی منطقه است؛ منابع نفتی قابل توجه ایران و عربستان سعودی را یکی دیگر از دلایل بزرگی و قدرت منطقه‌ای این دو کشور عنوان می‌کند و البته در ادامه به دلایل و ریشه‌های رقابت این دو قدرت منطقه‌ای نیز می‌پردازد.
برنارد هایکل می‌گوید که تحلیل و برداشت‌های متفاوت ایران و عربستان از معماری امنیتی منطقه دلیل اصلی رقابت و تنش‌های بین این دو کشور است: «ایران و عربستان در زمینه حضور آمریکا در منطقه با هم اختلاف نظر دارند. در شرایطی که عربستان مشتاقانه به دنبال حفظ ثبات منطقه‌ای از طریق ادامه حضور نظامی ایالات متحده در خاورمیانه است، مواضع ضد امپریالیستی ایران باعث می‌شود که این کشور قصد اخراج امریکا از خاورمیانه را- البته نه با اقدام نظامی داشته باشد. در واقع در راستای این هدف، تهران در پی افزایش هزینه‌های حضور واشنگتن در منطقه است. به همین دلیل هم هست که بسیاری سیاست جو بایدن در زمینه تسریع خروج نیرو‌های نظامی آمریکا از افغانستان را غیرمنطقی- و در اصل به معنای موفقیت ایران در مشکل‌آفرینی برای آمریکا می‌دانند. سیاستی ساختاری که بی‌تردید با استقرار ابراهیم رئیسی نیز تغییری نخواهد کرد و حتی شاید برعکس، بتواند در افزایش تنش‌ها نقش داشته باشد».
آینده خاورمیانه.
اما برنارد هایکل آینده منطقه خاورمیانه را چگونه پیش‌بینی می‌کند؟
این استاد دانشگاه در زمینه مطالعات خاورمیانه و خاور نزدیک پیش‌بینی می‌کند که «در آینده نزدیک شاهد افزایش اقدامات و عملیات‌های گروه‌های نیابتی و دیگر گروه‌های نزدیک به ایران علیه اهداف و منافع آمریکا و عربستان در منطقه خواهیم بود». منظور برنارد هایکل از گروه‌های نیابتی و نزدیک به ایران، حوثی‌ها در یمن، اخوان‌المسلمین در مصر، حماس در فلسطین، حزب‌الله در لبنان و البته شبه‌نظامیان شیعه در سوریه و عراق هستند. گروه‌هایی که عملیات‌هاشان علیه آمریکا و عربستان موجب افزایش تنش‌ها و درگیری‌های منطقه خواهد شد. از این رو هم هست که برنارد هایکل می‌گوید تناقض اصلی زمانی بروز می‌کند که می‌بینیم افزایش این اقدامات ضد آمریکایی در نهایت به نفع حضور منطقه‌ای ایالات متحده آمریکا است: «چالش اصلی منطقه جلوگیری از تشدید این جنگ‌هاست- که می‌تواند موجب بازگشت دوباره آمریکا به صحنه شده و بدبختی‌های بیشتری برای مردم خاورمیانه ایجاد کند».
خطرات خروج آمریکا از منطقه
برنارد هایکل که چند سال پیش از خلاء استراتژیک خروج آمریکا از منطقه و افزایش رقابت جمهوری اسلامی ایران، ترکیه و عربستان سعودی برای پر کردن این خلاء استراتژیک گفته بود؛ حالا نیز هم‌چنان بر این باور است که عقب‌نشینی و خروج نیرو‌های نظامی آمریکا از افغانستان مانند هر تغییر کلی دیگری خطراتی دارد- و تلاش کشور‌های خاورمیانه باید در راستای کاهش این خطرات باشد.
هایکل می‌گوید: «دوره‌های گذار یا انتقال، به خصوص وقتی پای انتقال از یک چارچوب امنیتی به چارچوب امنیتی دیگری در میان باشد، همواره با خطر همراه بوده- و این بار نیز این امر صادق است. این یعنی در صورت خروج قطعی و واقعی آمریکا از خاورمیانه و البته خلیج فارس، وقوع جنگ و درگیری تا حد زیادی ناگزیر خواهد بود. یک رخداد اجتناب‌ناپذیر، به خصوص از این نظر که بیش از نیمی از ذخایر نفتی و گازی اثبات‌شده جهان در خلیج فارس قرار دارد- و رقابت کشور‌های مختلف بر سر این دارایی‌های مهم و با ارزش تا حد زیادی وقوع جنگ و درگیری را قطعی جلوه می‌دهد».
ثبات و آرامش خاورمیانه
برنارد هایکل برای ذکر مثال درباره اجتناب‌ناپذیری جنگ و درگیری بر سر منابع باارزش نفت و گاز خاورمیانه و البته خلیج فارس؛ به حمله سال ۱۹۹۰ عراق تحت رهبری صدام حسین به کویت اشاره می‌کند- و می‌گوید که آمریکا باید پیش از خروج کامل، راه جنگ و رقابت برای در اختیار گرفتن منابع انرژی خاورمیانه را مسدود کند: «آمریکا برای کاهش این خطر باید با همراهی قدرت‌های دیگری مانند چین، ژاپن، هند و البته اتحادیه اروپا به دنیا نشان دهد که هرگونه اختلال در مسیر تأمین انرژی در منطقه به عنوان چالش امنیت جهانی قلمداد- و تحمل نخواهد شد».
این محقق سیاسی با تاکید بر این که «بازار جهانی انرژی نیازمند امنیت و ثبات در منطقه خلیج فارس است»؛ می‌گوید که به همین دلیل هم هست که اعتقاد دارد ایالات متحده خلیج فارس را حداقل به این زودی به طور کامل رها نخواهد کرد.
افزایش تولید نفت
برنارد هایکل که سال گذشته پیش‌بینی کرده بود عربستان سعودی در سال‌های آینده تولید نفت خود را به طور مستمر افزایش خواهد داد؛ هم‌چنان عقیده دارد که این روند در سال‌های آینده نیز ادامه خواهد داشت: «با توجه به روند جایگزینی انرژی‌های تجدیدپذیر، محمد بن‌سلمان بر این باور است که فرصت زیادی برای استفاده از منابع و ذخایر عظیم نفت کشورش ندارد- و به همین دلیل قصد دارد تا حد ممکن بیشترین درآمد را از این منابع به دست آورد. در واقع عربستان می‌خواهد فروشنده آخرین بشکه نفتی که در جهان فروخته می‌شود، باشد و احتمالا همین اتفاق هم رخ خواهد داد، چون سعودی‌ها عملا کم‌هزینه‌ترین تولیدکننده نفت جهان هستند و می‌خواهند تا زمانی که هنوز نفتی در زمین مانده، تولیدش را متوقف نکنند- و در این راستا برای این که مقدار زیادی از دارایی‌هایشان در زیر زمین بی‌فایده و بلااستفاده نماند، احتمالاً تولید خود را در دهه آینده افزایش خواهند داد».
این کارشناس ضمن پیش‌بینی افزایش خرید نفت خلیج فارس از سوی تولیدکنندگانی مانند آمریکا، روسیه، کانادا و دیگر کشور‌هایی که با هزینه‌های تولید بیشتری روبرو هستند، دلیل این امر را پیش‌بینی‌های موجود می‌داند که باور دارند با افزایش دسترسی به منابع انرژی جایگزین و مقررات جدید در زمینه استفاده از سوخت‌های فسیلی، احتمالا قیمت نفت در آینده نزدیک کاهش خواهد یافت: «این یعنی ما در یک دوره گذار هستیم که چندین دهه طول خواهد کشید. روندی که دنیا را از عصر سوخت فسیلی به چیزی کاملا متفاوت منتقل خواهد کرد و کشور‌های خلیج فارس که نقش اصلی را در این روند دارند، باید در مورد کاهش اثرات منفی این انتقال که بر همه افراد کره زمین تأثیر می‌گذارد، تصمیماتی منطقی بگیرند».
سرویس ترجمه شفقنا از نشریه پراجکت سیندیکیت
