این روزها بحثی خاموش در دل جامعه ایران زمزمه می‌شود که سهم مردم در بروز چالش‌های امروز چقدر است؟ اگر ما مسئولیت‌پذیر باشیم و کودکانی مسئولیت‌پذیر بتوانیم تربیت کنیم تا چه اندازه در مشکلات و چالش‌های اجتماعی و اقتصادی می‌توانیم ایمن باشیم؟
پژوهش‌ها و بررسی‌های زیادی در جامعه علمی ایران این واقعیت را تایید می‌کند که، مسئولیتپذیری یکی از خلاهای تربیتی در ایران است و شهروندان ایرانی، نسبت به قانون، هم‌نوع، محیط اطراف، محیط زیست، تاریخ و میراث‌فرهنگی و وظایف و حقوق شهروندی خود، آن‌قدر که باید حس مسئولیت ندارند. مسئله‌ای که حالا آموزش آن هدف مشترک گروهی از رواشناسان ایرانی شده و آنها در موقعیت‌های شهری، خانه مسئولیتپذیری را سرپا می‌کنند و به والدین آموزش‌هایی را می‌دهند که چطور فرزندانی داشته باشند که حس مسئولیتپذیری در آنها تقویت شود.
آن‌طور که در علم روانشناسی تاکید شده، صفر تا 8 سال زمان طلایی تربیت فرزند است. در این بازه زمانی براساس آموزش‌های این گروه از رواشناسان، کودکان با قدرت صفر و ناتوانی100 به دنیا می‌آید و پدر و مادر در این زمان طلایی بالاترین سهم را برای افزایش قدرت کودک و کاهش ناتوانی او دارند؛ همین مساله باعث شده تمرکز آموزش مسئولیتپذیری از سوی رواشناسان خانه مسئولیتپذیری به سمت آموزش پدر ومادر و کودک برود.
طرحی برای جامعه‌ای مسئولیت‌پذیرتر
خانه مسئولیتپذیری عنوان طرحی است از سوی گروهی از رواشناسان که غرفه‌هایی در سطح شهر برپا می‌کنند و کودکان و والدین را به‌صورت رایگان ارزیابی می‌کنند، به آنها آموزش می‌دهند، برایشان همایش برگزار می‌کنند و در انتها اگر لازم بود به‌صورت فردی ویزیت می‌شوند. خانه‌های مسئولیتپذیری اولین غرفه‌های خود را در باغ کتاب و نمایشگاه مادر و کودک راه‌اندازی کرده‌اند و خانواده‌ها با کودکان2 تا 12سال می‌توانند به آنها مراجعه کنند.
این ارزیابی در سه بخش انجام می‌شود؛ در بخش اول کودک توسط روان‌شناس‌های تایید شده ارزیابی می‌شود، در قسمت دوم والدین از لحاظ سبک فرزندپروری ارزیابی می‌شوند و در بخش سوم هم به والدین آموزش داده می‌شود. پروسه‌ای رایگان که فقط 20 دقیقه زمان می‌برد و دید جدیدی به والد برای تربیت و آموزش مسئولیتپذیری به کودک می‌دهد. خانه‌های مسئولیتپذیری طرح مشترکی از سوی دکتر حسام فیروزی، روان‌درمانگر حوزه کودک، نوجوان و خانواده و انجمن حمایت از حقوق کودکان است که قرار است در تمام مناطق غرفه داشته باشد.
مراجعان چگونه ارزیابی می‌شوند
در این طرح، خانواده‌هایی که به غرفه‌های خانه مسئولیتپذیری می‌آید در یک نگاه کلی به سه بخش تقسیم‌بندی می‌شوند. بخش اول کودک ارزیابی می‌شود؛ ارزیابی با روان‌شناسانی است که برای این کار آموزش دیده‌اند و تاییدشده هستند. میز و صندلی‌های کوچک و رنگ‌و وارنگی را برای بچه‌ها چیده‌‌اند با کاغذ و مدادرنگی‌های متنوع. یکی از مسئولان این طرح این باره به «همدلی» می‌گوید: «اول اسم و سن کودک را می‌پرسیم و از او می‌پرسیم که مهدکودک می‌روند یا نه. ارزیاب‌های ما بسته به سن کودک با همان لحن با او صحبت می‌کنند تا راحت‌تر ارتباط بگیرند.»
سوال‌ها از رفتن به مهدکودک یا نرفتن به زندگی با چه کسانی و تعداد دوست‌هایی که دارد می‌رسد. حالا نوبت نقاشی کشیدن است و احتمالا از مهم‌ترین بخش‌های ارزیابی به‌حساب می‌آید. هم تحلیل نقاشی کودکان و هم بررسی چپ‌دست بودن و راست‌دست بودن، نوع گرفتن مداد در دست، تعادل کودک و برتری چشم، گوش و ... او ادامه می‌دهد: «فشار دست کودک را هم ارزیابی می‌کنیم تا میزان استرس و اضطراب کودک را بسنجیم. بعد از ارزیابی کودک سوالاتی را نیز از والدین می‌پرسیم؛ مانند اینکه به مارک لباسش حساس است؟ چقدر به ریختن آب روی لباسش حساسیت نشان می‌دهد؟ دوخت جلوی جورابش اذیتش می‌کند؟ واکنشش به درد چقدر است؟ علاوه بر این حساسیت‌های سطحی و عمقی کودک را هم بررسی می‌کنیم.»
بالای برگه‌های ارزیابی از کودکان هم چند خط کوتاه نوشته‌اند. «کودک از مادرش با گریه جدا شد.»، «کودک نتوانست ارتباط برقرار کند.»، «کودک خیلی خوب ارتباط گرفت.» و ... یادداشت‌های کوتاه و دقیقی که ارزیابی را راحت‌تر می‌کند.
آشنا کردن جامعه با سیستم‌های فرزندپروری نوین
در همین زمینه دکتر حسام فیروزی، روان‌درمانگر کودک، نوجوان و خانواده، به «همدلی» می‌گوید: «هدف اصلی ما برای این طرح تمرکز بر خانواده‌هایی است که با کودکانشان خود در سطح شهر رفت و آمد دارند یا در مراکز خرید شاهد حضور پدرومادر و کودک هستیم. ما می‌دانیم خانواده‌هایی که به کلینیک‌های روانشناسی مراجعه می‌کنند تا حدی دغدغه کودکشان را دارند. ما می‌خواهیم بسنجیم خانواده‌هایی که به کلینیک‌ها مراجعه نمی‌کنند، چقدر دغدغه کودکشان را دارند. سبک‌های فرزندپروری آنها را بسنجیم و یک آموزش کوتاه در کمتر از7 دقیقه با روان‌شناسان تاییدشده به آنها بدهیم. در خانه‌های مسئولیتپذیری کودک ارزیابی می‌شود و در کنار آن والدین هم آموزش می‌بینند و یک تلنگری به آنها وارد می‌شود و در کنار این آموزش یک کتابچه‌ای به خانواده داده می‌شود.
ارزیابی سبک‌های فرزندپروری
او با اشاره به اینکه، اولین هدف ما این است که سبک‌های فرزندپروری را ارزیابی کنیم، گفت: «قدم دوم این است که بعد از ارزیابی تحقیقات انجام شود و آمار به دست بیاوریم. بعد از آن با خانواده‌ها تماس گرفته می‌شود و برای یک همایش 4ساعته دعوت می‌شوند و ارزیابی کودک و خانواده به آنها تحویل داده می‌شود و به آنها توصیه‌های لازم را می‌کنیم. در این همایش که آن هم رایگان است، خانواده‌ها 4ساعت دوباره آموزش می‌بینند.
قبل از آموزش هم تست دیگری از آنها گرفته می‌شود تا ببینیم آن ارزیابی 20دقیقه‌ای چه تاثیری بر آنها گذاشته است و قرار است این 4ساعت چه تاثیری بر آنها بگذارد. بعد از این همایش به خانواده‌ها گفته می‌شود که اگر بخواهند در کارگاه‌های ما شرکت کنند؛ کارگاه‌هایی که می‌تواند مهارت بیشتری به آنها بدهد و بتوانند سوالاتشان را هم بپرسند.
جای خالی مسئولیتپذیری
این روان‌درمانگر کودک و نوجوان در ادامه صحبت‌هایش گفت: «در کل هدف ما این است که جامعه را با سیستم‌های فرزندپروری نوین آشنا کنیم و به آنها این مهارت را بدهیم تا بدانند هدفشان از فرزندآوری و تربیت فرزند چیست. ما به والدین می‌گوییم که کودک مانند یک بسته پستی است و این خانواده است که مشخص می‌کند کودک را به کجا بفرستد.
در واقع ما به والدین می‌گوییم که کودکشان باید حس ارزشمندی داشته باشد و پایه اصلی مسئولیت‌پذیرشدن کودک بر همان حس ارزشمندی است. اگر هم بخواهیم کلی‌تر و در جامعه ببینیم، اصلی‌ترین نیاز جامعه ما که خلا آن حس می‌شود، مسئولیتپذیری است. به عبارت دیگر در فرهنگ ما جای مسئولیتپذیری به‌شدت خالی است.
منبع: روزنامه همدلی
