حوضه آبریز دریاچه نمک در فلات مرکزی ایران 92 هزار کیلومترمربع مساحت دارد. این حوضه بخش‌هایی از استان‌های تهران، البرز، قزوین، زنجان، مرکزی، همدان، اصفهان، سمنان و قم را دربر می‌گیرد و 30 درصد جمعیت کشور در آن زندگی می‌کنند.
به گزارش تابناک قم، حوضه آبریز دریاچه نمک، یک حوضه بسیار کم‌آب کشور است. طوری که با وجود استقرار 30 درصد جمعیت کشور، فقط 2 درصد منابع آبی کشور در آن قرار دارند. از طرفی در 13 سال اخیر علاوه بر رشد جمعیت جالب توجه در این حوضه، رشد 10 درصدی محصولات زراعی و رشد 21 درصد کاشت محصولات باغی، روند مصرف آب را هر روز افزایش می‌دهد.
آمارها می‌گویند در 13 سال گذشته در حوضه آبریز دریاچه نمک، 13 درصد رشد وسعت اراضی کشاورزی را داشته‌ایم و همین موضوع در کنار افزایش جمعیت و وضعیت بد برداشت آب‌های زیرزمینی، زنگ خطری برای مصرف آب در این محدوده را به صدا درآورده است.
رشد چاه‌ها و کاهش وسعت اراضی کشاورزی
«سیدمحمد بنی‌رضی»، کارشناس عرصه آب، اظهار کرد: در محدوده استان قم با کاهش 33 درصدی وسعت اراضی کشاورزی در 13 سال گذشته روبه‌رو بوده‌ایم که البته این موضوع دلیلی جز تبدیل شدن اراضی کشاورزی به شوره‌زار ندارد.
وی در جلسه اتاق فکر توسعه استان قم با بیان این که در این مدت در تعداد چاه‌های مجاز موجود در حوضه دریاچه نمک 64 درصد رشد داشته‌ایم، گفت: در مجموع اضافه برداشت‌های چاه‌های مجاز از کل برداشت چاه‌های غیرمجاز خیلی بیشتر است.
این کارشناس حوزه آب در مورد طرح‌های در دست ساخت سدها توسط وزارت نیرو افزود: با اجرای این پروژه‌ها یک میلیارد مترمکعب به حجم سدها در این محدوده اضافه خواهد شد در حالی که همین الآن هم سدهای موجود مشکلات زیست‌محیطی بسیاری برای حوضه دریاچه نمک به وجود آورده‌اند و اگر این سدها ساخته شود، دیگر آبی باقی نمی‌ماند.
به گفته وی، در سدهای در حال بهره‌برداری در حوضه دریاچه نمک، 48 درصد مصرف برای کشاورزی و 50 درصد برای شرب برنامه‌ریزی شده اما در سدهای در حال مطالعه 99 درصد برنامه‌ریزی برای کشاورزی است که این موضوع در تضاد جدی با سیاست‌های کلان کشور در زمینه مدیریت منابع آب و محیط زیست است.
بنی‌رضی اظهار کرد: بین سال 82 تا 95 در محدوده استان قم، 5 هزار هکتار وسعت اراضی کشاورزی کاهش پیدا کرده و به بیابان تبدیل شده است. همچنین از 2 روز گرد و غبار در سال 65 به 105 روز در سال 95 رسیده‌ایم.
وی معتقد است مسأله دریاچه نمک باید به موضوع اصلی کشور تبدیل شود و مانند دریاچه ارومیه مسائل آن جدی گرفته شود تا از وسعت تخریب‌ها کاسته و آینده بهتری برای این حوضه تصویر شود.
چالش‌های امنیتی و اجتماعی کمبود آب
رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان قم هم با اشاره به امنیتی و اجتماعی شدن مقوله آب در کشور اظهار کرد: این واقعیتی است که در کشور ما و خاورمیانه به صورت جدی دیده می‌شود.
«سیدحسن رضوی» با بیان این که وقتی سدهای ترکیه روی دجله و فرات افتتاح شود، وضعیت بسیار بدتر خواهد شد، گفت: افرادی که در ترکیه حکومت می‌کنند ارزش آب را با نفت برابر می‌دانند. اسرائیل هم به همین سبک انتقال آب را از کشورهای مجاور در دستور کار خودش قرار داده است. در افغانستان هم آمریکا چند سد روی هیرمند زده است که آب‌های ورودی را به شدت به چالش می‌کشد.
به گفته رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان قم، حقوق بین‌الملل از این مسائل دفاع‌کننده نیست و تجربه نشان داده سازمان‌های بین‌المللی در این عرصه‌ها کارایی ندارند.
رضوی با اشاره به نقایص موجود در بهره‌برداری از سدها در کشور اظهار کرد: از نظر زمانی حقابه‌ها به درستی آزادسازی نمی‌شود و پیگیری مطالبات زیست‌محیطی در حوزه آب وجود ندارد.
رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان قم افزود: مسأله آب و محیط زیست در کشور اولویت اول در یک دهه گذشته بوده اما نیاز به نگاه قوی‌تر و انسجام بیشتر عملکردها داریم.
وی با اشاره به این که کشاورزی کشور هنوز توسعه‌گراست، اظهار کرد: این درحالی است که از نظر آب‌های زیرزمینی به نقطه‌ای در برداشت رسیده‌ایم که در هیچ کشوری مشابه آن وجود ندارد. 80 درصد برداشت آب زیرزمینی صورت گرفته که دو برابر عدد متوسط دنیاست.
رضوی با بیان این که برخی از کلانشهرهای ما در فرونشست زمین رتبه یک دنیا را دارند بیان کرد: معضلات عمیق‌تر از آن هستند که در دولت حل شوند، باید عزم جدی بالاتر از دولت برای ورود به این مسائل داشته باشیم.
به گفته وی در برنامه ششم توسعه 5 بحران خاص در کشور داریم که آب و محیط زیست اول و دوم آن است و حتی بحران اشتغال در رتبه سوم قرار دارد.
کاشت انواع صیفی
رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان با اشاره به وضعیت کشاورزی در قم گفت: یونجه از قم به استان‌هایی مانند قزوین صادر می‌شود و هنوز در استان قم انواع صیفی کاشته می‌شود. یعنی ما از استان قم آب مجازی صادر می‌کنیم. با توجه به معضل کم‌آبی این مسأله تهدید جدی برای استان به شمار می‌رود.
وی با بیان این که در کشور ابتدا قبول نداشتند موضوع دریاچه نمک یک معضل است، اضافه کرد: رئیس سابق محیط زیست کشور در جلسه‌ای در پاسخ به مطالبه‌گری مسئولان استان گفت گزارشی از وجود این خطر به آن‌ها داده نشده است. اصرار مسئولان استانی موجب شد تیمی را مأمور کردند و در گزارشی که تنظیم شد به این رسیدند که حرفی که محیط زیست قم می‌زند درست است. در مرکز کشور منشأ ریزگردها داخلی است و بحران هر روز به مراحل خطرناک‌تری می‌رسد.
وی گفت: در سال جاری در کشور یک اعتبار خیلی خوب 350 میلیارد تومانی برای مقابله با ریزگردها گذاشتند. برای استان قم هم سهم خوبی را گذاشته بودند ولی اکنون به این دلیل که اولویت دولت استان خوزستان است تخصیص‌ها به این استان تعلق می‌گیرد.
رضوی با بیان این که 35 تا 40 هزار هکتار در استان قم کانون تولید ریزگرد شناسایی شده که بیشتر در شرق قم است، افزود: در یک پروسه 10 ساله باید بر اساس اقدام‌های علمی این کانون‌ها را مهار کنیم.
وی با اشاره به کاهش ذخایر آبی استان قم گفت: در استان قم یک میلیارد و 200 میلیون مترمکعب آب در 5 سال پیش داشتیم و اکنون به 900 میلیون مترمکعب آب نیاز داریم. ما کسری بالای 250 میلیون مترمکعب آب در مدت 5 سال را تجربه کرده‌ایم و نتیجه این موضوع هجوم آب شور از سمت دریاچه نمک است.
رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان قم معتقد است در قم برای هیچ کاری نباید آب را با بازده کمتر از 60 درصد استفاده کرد.
وی کارکردن روی موضوع انتقال آب از دریای خزر به خلیج فارس را موضوعی غیرقابل گریز برای نجات مرکز کشور دانست و افزود: خیلی‌ها این بحث را ایده‌آلی و نشدنی توصیف کردند اما ما نمی‌توانیم از ظرفیت دریاهای کنارمان بگذریم. کشورهای حاشیه خلیج فارس با دریا زندگی می‌کنند و چاره‌ای جز بهره‌برداری از دریا و سیستم‌های آب‌شیرین‌کن نداریم.
رضوی با اشاره به وجود ظرفیت انتقال یک تا 3 میلیارد آب از دریای خزر به حوضه مرکزی در سال افزود: ناسا برای خاورمیانه پیش‌بینی 30 تا 50 سال تدوام خشکسالی را کرده است. در این مدت 20 تا 30 درصد بارندگی کاهش و به همین میزان تبخیر افزایش پیدا می‌کند و با چنین شرایطی چاره‌ای جز استفاده از ظرفیت دریا نداریم.
منبع: همشهری
