نکته اساسی که یادآوری آن مهم به نظر می‌رسد این است که متاسفانه در دیدگاه برخی از مسئولان استانی صنایع دستی جنبه تجاری و اقتصادی نیافته و این کالای مهم فرهنگی را در فهرست توسعه اقتصادی استان نمی‌گنجانند.
به گزارش تابناک قم، می‌گویند با10 میلیون تومان سرمایه‌گذاری در حوزه صنایع دستی می‌توان برای یک نفر یک شغل مولد و فعال درست کرد در حالی که طبق استانداردهای کارآفرینی برای ایجاد شغل در صنایع بزرگ باید تا حدود 800 میلیون تومان هزینه کرد. البته این نکته هم متاسفانه هست شرایط اقتصادی صنایع دستی نسبت به دیگر صنایع کشور در وضع اسفباری قرار دارد.
یاد ایامی که رفت
«سید ابوالقاسم سعادتمند» دبیر انجمن سفال و سرامیک قم، صنایع دستی را نشان برجسته فرهنگ و تمدن هر کشوری معرفی کرد و آن را یک مقوله اقتصادی - فرهنگی دانست.
البته اگر این نکته را نیز در نظر نگیریم، نمی‌توان از موقعیت جغرافیایی و مذهبی قم که از جاذبه‌های مهم رشد و توسعه صنایع دستی است سخن نگفت.
این موضوع جالب است که در 3 ،4 دهه گذشته یکی از اهداف حضور گردشگران و زائران به قم، در كنار زیارت، خرید صنایع دستی به ویژه سفال و سرامیک بوده و این کالاهای فرهنگی - صنعتی در اطراف حرم مطهر برای خود بازار گرمی داشته‌اند.
سعادتمند به عنوان طلایه‌دار پیشکسوتان سفال و سرامیک استان با یادآوری این نکته که در اطراف حرم مطهر حضرت معصومه(س) حداقل 12 عمده فروشی صنایع دستی فعال بودند، از بی‌مبالاتی در حوزه کالاهای فرهنگی قم انتقاد کرد.
شاید از دیدگاه صاحب نظران، بزرگ‌ترین شاخصه صنایع دستی قم فرش دستباف باشد و در حال حاضر نیز حدود 20 درصد از بازار 320 میلیون دلاری فرش ایرانی در اختیار بافندگان قمی است. اما پرونده هنر- صنعت قم به فرش دستباف که عمر 100 ساله دارد ختم نمی‌شود چرا که اسناد تاریخی مهمی در تپه قلی درویش به قدمت حدود 7 هزار ساله دیگر صنایع دستی شهر قم اشاره دارد.
طبق آمار، ایران با 290 تا 330 نوع صنایع دستی یکی از متنوع‌ترین و گسترده‌ترین صنایع هنری - صنعتی دنیا را در اختیار دارد. هر چند آمار 70 تایی مسئولان صنایع دستی از جمله آمار مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان در مورد تنوع رشته‌های صنایع دستی در قم با آماری که برخی هنرمندان و فعالان بخش خصوصی می‌دهند و مدعی وجود 110 تا 150 نوع صنایع دستی در قم هستند، بسیار فاصله دارد. اما جدا از این موضوعات آنچه دردی جانکاه را به جان هنرمندان و یا فعالان اقتصاد فرهنگی می‌اندازد این است که صنایع دستی قم از بزرگ تا کوچک در انزوا وفراموشی اقتصادی - فرهنگی به سر می‌برند و تاکنون بساط حداقل 15 رشته هنری در استان قم کاملا برچیده شده است و چند رشته نیز با داشتن تنها یک استادکار ورزیده در آستانه خداحافظی از کاروان هنر- صنعت شهر مقدس قم هستند.
ظاهرا صنایعی مانند حکاکی روی فولاد، شمشیرسازی، گره چینی، رنگرزی سنتی و شعربافی کاملا منسوخ شده و برخی از صنایع مانند زره بافی، نخ ریسی، گچ‌بری سنتی و کاشیکاری خشتی با تنها یک استاد بنام در آستانه فراموشی هستند.
البته تعطیلی هر صنعتی که به ناکامی اشتغال در جامعه منجر می‌شود دردناک و غیرقابل جبران است اما این‌که می‌گوییم یک هنر - صنعت تعطیل شده تنها به از بین رفتن زمینه توسعه‌های اقتصادی و اشتغال نمی‌انجامد بلکه دردناک‌تر این است که تعطیلی هنر یعنی به فراموشی سپردن قرن‌ها فرهنگ و تمدن بشری.
تمام هنر قم در یک چمدان
وقتی استاد خرمهره سازی به ما می‌گوید که این رشته در آستانه ثبت جهانی در یونسکو است و 6 صنعت دیگر استان به ثبت ملی رسیده است و قم را قطب مهم صنایع دستی معرفی می‌کند، حسابی سرحال می‌شویم. اما وقتی همین استاد سعادتمند، خبر از تعطیلی صنایع دستی می‌دهد و می‌گوید سهم ایران از صادرات صنایع دستی در جهان حدود 300 میلیون دلار و یک پنجم کشور جهان سومی پاکستان است و حتی کشور ویتنام سهم 2 برابری نسبت به ایران دارد، باید خودمان را سرزنش کنیم.
از اینها که بگذریم، درست است که وقتی به سایت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مراجعه می‌کنیم در قسمت صادرات و بازرگانی نشانی از برنامه ریزی دقیق برای صادرات مشاهده می‌کنیم اما واقعیت این است که هنوز آمار رسمی و حرفه‌ای از میزان صادرات صنایع دستی از گمرکات کشور در دست نیست و روش صادرات صنایع دستی کاملا سنتی و چمدانی است.
هر طور که چرتکه بیندازیم هم میان گردشگری و رشد و توسعه صنایع دستی ارتباطی معنادار و نوعی موازنه جدی وجود دارد. به اعتقاد دبیر انجمن سفال و سرامیک قم، صنایع دستی یک کالای مصنوعی معمولی نیست که از طریق مراودات تجاری به دیگر کشورها صادر شود. بر اساس این دیدگاه، صنایع دستی به عنوان معرف و الگوی فرهنگی و هنری هر کشور باید در محل تولید و مبدا عرضه در اختیار علاقه‌مندان قرار گیرد تا قبل از معامله یک کالا، یک اتفاق زیبای فرهنگی رخ دهد.
از هر مسئول، پیشکسوت و فعال حوزه صنایع دستی که پرس و جو می‌کنیم تقریبا دلایل مشترکی برای بی‌رمقی و بی‌رونقی صنایع فرهنگی استان برایمان فهرست می‌کند. آنها نبود بازاریابی مناسب، بی‌توجهی به مساله اساسی بسته‌بندی حرفه‌ای محصول، افزایش بی‌مورد هزینه تولید، نداشتن یک اتحادیه منسجم صادرکنندگان صنایع دستی، کم ارزش شدن فعالیت‌های یدی، نبود اطلاع رسانی و تبلیغات مناسب، نداشتن توجیه اقتصادی، نبود توانایی در ایجاد بازارهای حرفه‌ای و فعال را از جمله عوامل مهم رکود صنایع دستی ارزیابی می‌کنند.
لزوم نگاه اقتصادی به صنایع دستی
هر کدام از دلایل اشاره شده می‌تواند نقش مهمی در صعود و سقوط صنایع داشته باشد. اما آنچه که می‌تواند سبب رشد و احیای دوباره صنایع دستی و فرهنگی استان شود، توسعه گردشگری مذهبی، راه‌اندازی بازارچه‌های قدیمی و هنری صنایع دستی، راه اندازی و حمایت از نمایشگاه‌های مهم ملی و فراملی و چاپ کتاب‌ها و بروشورهای حرفه‌ای صنایع دستی استان است.
نکته اساسی که یادآوری آن مهم به نظر می‌رسد این است که متاسفانه در دیدگاه برخی از مسئولان استانی صنایع دستی جنبه تجاری و اقتصادی نیافته و این کالای مهم فرهنگی را در فهرست توسعه اقتصادی استان نمی‌گنجانند.
این در حالی است که بر اساس ابلاغ مهم مقام معظم رهبری، در برنامه‌های اقتصاد مقاومتی، توسعه کالاهای غیرنفتی از جمله صنایع فرهنگی یک اصل اجتناب ناپذیر معرفی شده است. به ویژه این‌که صنایع دستی به دلیل نیاز به سرمایه‌گذاری کم و فضای تولیدی اندك و هزینه پایین تولید می‌تواند نماینده خوبی برای رشد اقتصاد غیرنفتی کشور باشد.
منبع: همشهری
