خاک گرم و سوزان کویر موهبتی برای تعداد زیادی از مردان 90 سال پیش بود تا با دسترنج خود خاک را قالب بزنند و در آتش کوره حرارت دهند تا مردم برای ساخت سرپناه، خشت بر روی خشت بگذارند.
به گزارش تابناک قم، جاده قم را که به سمت کاشان بروید، ستون‌های استوانه‌ای را که آجرهایش رنگ‌باخته همچون میخ‌های بزرگی بر دشت اطراف کوبیده شده می‌بینید. این ستون‌ها همان کوره‌های آجرپزی هستند که سالیان سال منبع درآمد و ستون و سقف خانه بسیاری از خانواده‌های قمی بود.
آن زمان‌ها که نفت و سوخت‌های فسیلی آتش این کوره‌ها را شعله‌ور می‌کرد کار و بارشان سکه بود، اما این روزها آجرپزی سنتی دیگر خریداری ندارد. خیلی از این کوره‌ها تعطیل شده‌اند. حالا کوره‌های فعال از تعداد انگشتان دودست هم کمتر است. آن‌هایی که فعال هستند حال و روزشان تعریف ندارد.
چندی پیش بود که شورای برنامه‌ریزی استان یکی از کانون‌های آلودگی هوای شهر قم را وجود همین کوره‌ها دانست و زمزمه انتقال این کوره‌ها برای چندمین بار تکرار شد.
انتقال کوره‌ها منتفی است
رئیس اتحادیه کوره‌پزان قم اما، بحث انتقال کوره‌ها را منتفی می‌داند و می‌گوید: چون گازرسانی به منطقه کوره‌های واقع در جاده قم - کاشان صورت گرفته، انتقال این کوره‌ها منتفی است اما درباره دو منطقه زندآباد و نوقطار بحث انتقال مطرح است.
اکبر هدایت‌نیا با اشاره به رکود کامل بیش از 70 درصد کوره‌ها گفت: مابقی کوره‌ها هم از تمام ظرفیت خود برای فعالیت استفاده نمی‌کنند.
به گفته وی، در استان قم 563 کوره آجرپزی وجود دارد که در هر واحد حداقل 6 و حداکثر 50 نفر مشغول به فعالیت بوده و در مجموع بیش از 10 هزار نفر به‌طور مستقیم و غیرمستقیم درگیر این شغل هستند.
رئیس اتحادیه کوره‌پزان قم با اشاره به اینکه انتقال به شهرک محمودآباد برای ما مقدور نیست، ادامه داد: خاک این منطقه برای کارهای معدنی و 17 کارخانه این شهرک کافی بوده و علاوه بر آن، خاک منطقه محمودآباد برای آجر مساعد نیست.
هدایت‌نیا گفت: گفتن انتقال کوره‌های آجرپزی راحت است اما در عمل راه به جایی نمی‌برد و با وجود اوضاع بد بازار امیدی برای فعالان این مشاغل نیست.
صنعتی شدن تولید آجر مشکل دیگر کوره‌پزان قم است. رئیس اتحادیه کوره‌پزان قم می‌گوید: با صنعتی‌شدن آجر، امروزه آجرهای سنتی جز در موارد جزئی مثل مرمت آثار باستانی کارایی دیگری ندارد ولی این آجرها به کشورهای حاشیه خلیج فارس صادر می‌شود.
تولیدات آجر سنتی قم جنبه صادرات خارجی ندارد
گفته‌های هدایت‌نیا در مورد صادراتی بودن آجرهای سنتی قم در حالی است که معاون امور بازرگانی و توسعه تجارت سازمان صنعت، معدن و تجارت استان معتقد است که آجر سنتی قم قابلیت صادرات ندارد اما به سایر شهرهای کشور منتقل می‌شود.
امیر محمدی‌چهر درباره طرح انتقال کوره‌ها به خارج از حریم شهری افزود: زمین کوره‌هایی که در منطقه نوقطار هستند ارزش افزوده پیدا کرده، بنابراین این کوره‌ها یا باید واگذار شود زیرا به ساخت و ساز مسکونی تغییر کاربری خواهند داد. کوره‌های موجود در منطقه قلعه صدری هم بعد از عید بر اساس دستورالعمل مشمول دریافت سوخت نمی‌شوند و باید منتقل شوند.
وی با بیان اینکه منطقه شهرک محمودآباد برای انتقال کوره‌ها مشخص شده است، تصریح کرد: در حال حاضر بیش از 400 کوره پروانه کسب دارند. تعداد افراد مشغول به‌کار در کوره‌های سنتی 2 نفر و در کوره‌های صنعتی حدود 50 نفر است. البته بخشی از نیروی کار فعال در این کوره‌ها از اتباع خارجی هستند.
معاون امور بازرگانی و توسعه تجارت سازمان صنعت، معدن و تجارت استان گفت: سازمان صنعت، معدن و تجارت به‌عنوان متولی اصناف، پیگیر حقوق فعالان این صنف است و تلاش می‌کند با اقداماتی مثل خرید املاک آن‌ها با جایگزین کردن مشاغلی برای فعالان این عرصه اقدامات حمایتی از این صنف انجام دهد.
کوره‌های سنتی؛ بستری برای قاچاق سوخت
در کنار مضراتی همچون آلودگی و استفاده غیرمجاز از خاک کشاورزی برای فعالیت کوره‌های آجرپزی اما رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان بحث دیگری را مطرح کرد. سید حسن رضوی تصریح کرد: یکی از معضلات این کوره‌ها بحث قاچاق کالا است. خیلی از این واحدها غیرفعال هستند همچنین حاضر به انتقال نیستند چون می‌خواهند سوخت را دریافت کنند و بفروشند.
وی در خصوص انتقال کوره‌های آجرپزی جاده قم – کاشان، اظهار داشت: این طرح هنوز قطعی نشده است. البته دو منطقه زندآباد و شهرک محمودآباد گزینه‌های مدنظر هستند ولی باز هم این تصمیم‌گیری منوط به نظر کارگروه مربوطه است.
انتقال کوره‌ها یا تغییر کاربری الزامی است
البته کارشناسان حفاظت محیط زیست استان در مورد انتقال کوره‌های آجرپزی از حریم شهری نظر قطعی دادند. در همین راستا مدیرکل حفاظت محیط زیست استان در گفت‌وگو با همشهری گفت: انتقال این کوره‌پز خانه‌ها به شهرک محمودآباد مصوبه قانونی دارد و طبق اظهارات سازمان صنعت، معدن و تجارت این کوره‌ها و فعالیت آن مقرون به صرفه برای استان نیست.
سید رحمان دانیالی معتقد است که جاده قم - کاشان به دلیل فعالیت این کوره‌ها کانون آلودگی شهر و تشدید بحران ریزگردها تبدیل شده و نظر کارشناسی اداره کل حفاظت محیط زیست بر تغییر مکان این کوره‌ها و تغییر کاربری این منطقه است.
زیرساخت‌ها برای کاربری گردشگری آماده است
جواد دلاوری سرپرست معاونت هماهنگی امور اقتصادی و توسعه منطقه‌ای استانداری قم نیز گفت: طی سال‌های گذشته عملیات گازرسانی به این منطقه صورت گرفت و می‌توان گفت در حال حاضر هم 90 درصد این منطقه گازرسانی شده است. اما هدف این بود که اگر که در آینده اقدامی در راستای تغییر کاربری منطقه صورت گرفت زیرساخت‌ها آماده باشد و دوباره‌کاری شود. وی گفت: این زیرساخت‌ها برای کاربری گردشگری مورد نظر است، از این رو یک شبکه ۸ متری تعبیه شده که ۱۰ درصد باقی‌مانده این منطقه گازرسانی شود.
اگرچه در گذشته کوره‌های آجرپزی سنتی با بهره‌گیری از سوخت‌های فسیلی فعالیت چشمگیری داشت اما صنعتی کارآمدن کارخانه‌های تولیدی مصالح ساختمانی این آجرها از بازار مصرف خارج شدند. امروز استان به نقطه‌ای رسیده است که نیاز مردم به این تولیدات تقریباً صفر است، از همین رو می‌توان از این منطقه به نحو بهتری بهره‌برداری کرد.
با توجه به نزدیک‌بودن این منطقه به مسجد مقدس جمکران و نیز توجه استان به بحث توسعه صنعت گردشگری مذهبی می‌توان از این ظرفیت با توجه به آماده‌بودن زیرساخت با تغییر کاربری در این زمینه استفاده کرد.
منبع: همشهری
