میهمان ناخوانده آلودگی هوا در فصل زمستان چند سالی است که سایه سنگین خود را بر سر کلانشهرها به ویژه تهران پهن کرده و امان شهروندان را بریده است. امسال نیز پس از 21 روز آلودگی این طبیعت بود که به یاری مردم شتافت تا آسمان برای چند روزی کمتر دوداندود باشد.
هر ساله با سرد شدن هوا و پدیده وارونگی هوا غلظت آلاینده ها در بسیاری از کلانشهرها به ویژه تهران افزایش می یابد. به عقیده بسیاری از کارشناسان، منابع آلاینده همیشه و در تمامی فصول سال وجود دارند اما در زمستان سطح زمین به شدت سرد می شود و هوای سرد پایین تر از هوای گرم قرار می گیرد که در این حالت پدیده وارونگی هوا رخ می دهد. از آنجا که هوای سرد سنگین است، اجازه نمی دهد که هوا جریان داشته باشد و این امر موجب انباشت آلایندگی می شود. البته وارونگی دما به عنوان امری طبیعی معمولا در تمام طول سال اتفاق می افتد اما در فصول گرم مدت زمان آن بسیار کوتاه است و گاهی ممکن است با طلوع آفتاب از بین برود، اما در زمستان به علت سرد بودن زمین ماندگاری این پدیده زیاد می شود و در این حالت اگر پایداری جوی وجود داشته باشد، وضعیت هوا در شرایط ویژه قرار می گیرد.
آلودگی هوا و تعطیلی مدارس در کنار امتناع دولت از تعطیلی ادارات با وجود عبور شاخص آلودگی در بعضی نقاط شهر از مرز 200، طی 3هفته گذشته توجه بسیاری از رسانه ها و البته شهروندان را به خود جلب کرد. انتقاد نسبت به بی توجهی دولت به گسترش حمل و نقل عمومی و توسعه زیرساخت ها، تولید خودروهای بی کیفیت، ابهام در خصوص کیفیت بنزین، فعالیت غیرمجاز صنایع آلاینده در اطراف شهرها و ... هر روز پررنگ تر از قبل می شد و مسئولان دولتی در مقابل تمامی این دغدغه ها اقدام کارشناسی انجام نمی دادند.
در میان تمامی ادعاهایی که در خصوص دلایل آلودگی هوا در تهران مطرح می شود، آن چه طی یک هفته گذشته بارها مطرح می شود، موضوع ساخت و ساز بلندمرتبه ها در تهران و تاثیر آن بر جریان باد است. به طوری که حسن روحانی، رئیس جمهور چهارشنبه گذشته در جلسه هیات دولت در واکنش به شدت آلودگی هوا در تهران با تاکید بر پیگیری برج‌سازی‌های برخی مناطق تهران و لزوم نظارت بر آن اعلام کرد: باید برای ساختمان‌های بلندمرتبه به‌خصوص آن هایی که در کریدور جابه‌جایی هوا قرار دارند، چاره‌اندیشی شود و حداقل از این به بعد از ساختن آن ها در این‌گونه مناطق جلوگیری شود.
بیان این مطلب از سوی رئیس جمهور کافی بود تا سیلی از اظهارنظرها در خصوص ساخت و سازهای منطقه 22 به عنوان کریدور هوای تهران مطرح شود.
در واکنش به این اتهام، وحید حسینی مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران با حضور در جمع خبرنگاران گفت: هوای شهری یک مساله کوچک نیست که با 4 ساختمان یا بلندمرتبه‌سازی بتوان جلوی آن را گرفت. میدان باد در شهر بسیار قوی است و یک نسیم بسیار ملایم 2 متر بر ثانیه در ارتفاع 1000 متری و در وسعت 760 کیلومتری تهران انرژی بسیار بزرگی است و چیزی نمی‌تواند جلوی آن را بگیرد. عوارض زمینی در وسعت کوه‌های البرز می‌تواند جلوی آن را بگیرد؛ ولی ساختمان‌های 50 یا 100 متری، خیر
تصور ساخت ساختمان های بلند و تاثیر آن بر جریان هوا بچه گانه است
به طور حتم، بررسی صحت و سقم تاثیر بلندمرتبه سازی در منطقه 22 بر آلودگی هوای تهران نیازمند بحث و بررسی کارشناسی است. در همین رابطه، حمیدرضا میرزاده فعال محیط زیست در گفت و گو با خبرنگار شهرنوشت با بیان اینکه تصور ساخت ساختمان های بلند و تاثیر آن بر جریان هوا بچه گانه است، می گوید: واقعیت این است که در گذشته تراکم جمعیت در تهران از اواسط خیابان آزادی شروع می شد و حجم آلایندگی ناشی از استفاده خودرو و کلاً ذرات معلق در همین محدوده بود. طی دهه های اخیر اما شهر حدود 15 تا 20 کیلومتر به سمت غرب حرکت کرد و برای صرفه جویی در واحد سطح هم ساختمان ها و برج های بلندمرتبه ساخته شد. این اتفاق در حالی افتاد که جهت غالب باد در تهران از غرب به شرق بود؛ به این معنی که پیش از توسعه شهر با توجه به جهت باد آلاینده ها جا به جا می شد و اثری از آلودگی نبود. در حال حاضر اما به دلیل تراکم و رشد عرض شهر این تهویه اتفاق نمی افتد.
وی ادامه می دهد: البته این مساله تنها مربوط به تصمیمات شهرداری نیست. رشد شهر با تصمیم سازمان ها و ارگان های مختلف از جمله وزارت راه و شهرسازی، شورای شهر، شورای عالی معماری و شهرسازی و ... اتفاق افتاد. هیچ ارگانی به تنهایی در این مورد مسئول نیست و تمامی مسئولان باید پاسخگو باشند. بالاخره رشد شهر بنا به طرح جامع و تفصیلی انجام شده است.
این کارشناس محیط زیست در ادامه با بیان اینکه تراکم جمعیت در منطقه غرب می تواند بر آلودگی هوا تاثیرگذار باشد، تصریح می کند: این ادعا قابل پذیرش است اما صرف ساخت ساختمان های بلندمرتبه با هیچ معیار علمی قابل قبول نیست. برخی تصور می کنند ساختمان بلند جلوی وزش باد را می گیرد اما واقعاً ارتفاع بلندترین ساختمان در غرب تهران چند متر است؟ ما به بادی احتیاج داریم که بالای ارتفاع 150 متر بوزد و پوسته بالای پدیده وارونگی دما را بشکند و تهویه عمودی اتفاق بیفتد.
میرزاده می گوید: مطمئن باشید اگر 400برج میلاد را هم در منطقه 22 بسازید نمی تواند جلوی جریان باد را بگیرد.
وی تاکید می کند: متاسفانه در شرایط فعلی تمامی دستگاه ها بهانه جویی می کنند و مسئولیت خود را نمی پذیرند در صورتی که وضعیت موجود نتیجه اقدامات تمامی سازمان ها و ارگان های مسئول است. البته سهم شهروندان را هم نمی توان نادیده گرفت. به طور مثال، مردم از کمبود وسیله حمل و نقل عمومی شکایت می کنند و دلیل استفاده از ماشین شخصی را همین موضوع اعلام می کنند. در حالی که همین مردم زمانی که بخشی از خیابان یا بزرگراه به اتوبوس های تندرو اختصاص داده می شود از کاهش عرض خیابان ناراضی اند. متاسفانه، شهروندان هم در این زمینه بهانه جویی می کنند و انگار به عمق خطر را باور ندارند.
تیرماه سال گذشته بود که محمد سالاری، رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران با اشاره به برخی تغییراتی که دولت دهم در طرح تفصیلی پایتخت ایجاد کرد، گفت: رئیس‌جمهور سابق به ناگاه در یکی از جلسات شورای عالی شهرسازی و معماری حاضر شد و اعلام کرد چرا سقف جمعیتی تهران را روی 8- 7 میلیون نفر متوقف کرده‌اید؟ تهران تا 10.5میلیون نفر جا دارد و حاصل این سخن، یک مصوبه سریع شد که کل طرح تفصیلی تهران را تغییر داده است.
به طور حتم، این نگاه دولتمردان گذشته خود زمینه ساز توسعه گاه غیرکارشناسی تهران بود.
عددسازی بلای جان آلودگی هواست
فارغ از ادعای بلندمرتبه سازی در منطقه 22 به عنوان کریدور جریان هوای تهران، آن چه این روزها ذهن را به خود مشغول کرده، ادعای متناقض مسئولان در خصوص دلایل افزایش غلظت آلودگی است. در واقع در شرایطی که مسئولان محیط زیست از توزیع بنزین استاندارد سخن می گویند و دولت خواهان افزایش دوره معاینه فنی است، انتظار آلودگی هوا آن هم به شدتی که می توانست منجر به تعطیلی کل شهر شود، نمی رفت.
در همین خصوص، مدیر کل اسبق حفاظت محیط زیست استان تهران در گفت و گو با خبرنگار شهرنوشت با اشاره به الودگی هوای تهران طی 21 روز گذشته می گوید: هر سال از 10 آذر تا پایان دی ماه مشکل آلودگی هوا به شدت محسوس می شود و در این میان ادعای محیط زیست مبنی بر توزیع بنزین استاندارد تقریباً همه را سرگردان کرده است.
محمد باقر صدوق ضمن بیان این مطلب با تاکید بر عوامل ایجاد آلودگی هوا در تهران عنوان می کند: پایتخت سال هاست که با معضل خودرو و بنزین بی کیفیت و کمبود وسایل حمل و نقل عمومی درگیر است و تمامی این موارد در کنار ساخت و سازهای غیر مجاز به مشکل کنونی دامن زده است.
وی با اشاره به ادعای سازمان حفاظت محیط زیست درخصوص توزیع بنزین استاندارد در کشور ادامه می دهد: اولاً مرجع اعلام این امر تنها وزارت نفت است نه سازمان حفاظت محیط زیست.
ثانیاً متاسفانه در خصوص بنزین استاندارد در کشور فرافکنی می شود. به این معنی که براساس آمارهای موجود تنها بخشی از پالایشگاه اراک می تواند بنزین باکیفیت تولید کند. واردات بنزین هم همیشه با ابهامات مربوط به قیمت و بهایی که مصرف کننده باید بپردازد همراه بود. تحت این شرایط، تنها با فرافکنی رو به رو هستیم و مشکل آلودگی هوا هر سال تکرار می شود.
صدوق در ادامه با تاکید بر ادعاهای مطروحه درخصوص فروش تراکم در تهران، بلندمرتبه سازی و تاثیر آن بر جریان باد می گوید: من 2 دوره یعنی از سال 70 تا 76 و 86 تا 88 عضو کمیسیون ماده 5 بودم و در سازمان حفاظت محیط زیست استان تهران مسئولیت داشتم. در این مدت گاه حتی با مصوبه هیات وزیران تلاش شد تا زمین های چیتگر و تلو واگذار شود و افرادی که امروز مدعی محیط زیست هستند و آن دوره در شورا حضور داشتند دغدغه ای برای حفظ این زمین ها نداشتند.
وی با انتقاد از عددسازی ها در حوزه الودگی هوا خاطرنشان می کند: نباید فراموش کنیم که امروز با منشا جدید آلودگی هوا تحت عنوان ریزگردها رو به رو هستیم. خشک شدن تالاب ها، خشکسالی و زمین های بایر در نقاط مختلف کشور به ویژه در استان تهران موجب شد تا ریزگردها گاه از مسافت طولانی وارد تهران و سایر کلانشهرها شوند و خواه ناخواه آلودگی ایجاد کنند.
با توجه به اعلام سازمان هواشناسی در خصوص کاهش بارندگی در زمستان احتمال می رود داستان آلودگی هوا تا پایان سال دوباره یا چندباره تکرار شود. تحت این شرایط سوال این جاست که شهروندان تا چه زمانی باید قربانی آلودگی شوند و خسارات آن را با جان خود پرداخت کنند و کودکان تا چه زمانی باید زمستان سفید را تیره و تار نقاشی کنند؟
