وجود زلزله‌های بزرگ در پیشینه زلزله خیزی محدوده استان قم و همجواربودن استان قم با استان پر خطر تهران لزوم بررسی لرزه زمین ساخت و لرزه خیزی منطقه را آشکار می‌سازد چراکه در مواقع بروز بحران در تهران قم هم به نحوی درگیر مشکلات خواهد شد.
به گزارش تابناک قم، خبر مهیب بود و تکان دهنده... زلزله‌ای بم را با خاک یکسان کرده بود.... بامداد روز جمعه پنجم دی سال ۱۳۸۲ زمین لرزه شدیدی با قدرت 6/3 ریشتر شهرستان بم را تکان داد که به موجب آن بیش از 40 هزار تن جان باختند. آنقدر حادثه عمیق و تأسف‌بار بود که تمام کشور مدت‌ها در شوک به سر می‌برد.
همین موضوع موجب شد هفته دوم دی‌ماه و مصادف با این تاریخ در کشور برنامه‌های مختلف مقابله با زلزله در تمام کشور اجرا شود. برنامه‌هایی مانند مانورهای زلزله در مدارس و جلسات مدیریت بحران و... هر چند اثربخش بودن این اقدام‌های بدون راستی‌آزمایی چندان قابل اثبات نیست و گاهی برخوردهای سطحی با آن صورت می‌گیرد اما موضوع مهم‌تر در این زمینه نقص‌های زیربنایی است که شهرها را در برابر این بلای طبیعی آسیب‌پذیر کرده است.
نباید از یاد ببریم مرگ فقط برای همسایه نیست. اگر 12 سال پیش بم از زلزله لرزید امروز و فردا ممکن است نوبت ما باشد. در نتیجه آمادگی در برابر زلزله و آسیب‌شناسی وضعیت کنونی از مسائل مهم است.
پیشینه لرزه‌خیزی در محدوده استان بیانگر فعالیت بالای گسل‌های آن است. بر اساس مطالعات زمین‌شناسی عمده گسل‌های استان قم از نوع معکوس و لغزنده و در شرایط فعال هستند.
وجود زلزله‌های بزرگ در پیشینه زلزله خیزی محدوده استان قم و همجواربودن استان قم با استان پر خطر تهران لزوم بررسی لرزه زمین ساخت و لرزه خیزی منطقه را آشکار می‌سازد چراکه در مواقع بروز بحران در تهران قم هم به نحوی درگیر مشکلات خواهد شد.
به گفته زمین‌شناسان بیشتر گسل‌ها در قسمت جنوبی استان قرار دارند. محدوده جنوب غربی منطقه لرزه خیزی بالاتری نشان می‌دهد و زمین‌لرزه‌های نسبتاً بزرگ منطقه هم در این محدوده رخ داده‌اند.
معرفی گسل‌ها
روح‌الله ندری، زمین‌شناس و استاد دانشگاه در این‌باره می‌گوید: یکی از مهم‌ترین گسل‌ها در محدوده جغرافیایی قم، گسل خضر است که در منطقه شهرک قدس به طول 10 کیلومتر واقع شده است.
گسل بعدی شادقلی است که در امتداد گسل خضر قرار گرفته و گسلی فعال است. گسل قم، یکی از گسل‌های فعال و پویا است که ارتفاعات جنوب غربی شهر را قطع کرده. گسل قمرود نیز از جمله گسل‌های مهم و فعال است. تأثیر این گسل بر آبرفت‌های رودخانه‌ای عهد حاضر و ایجاد پرتگاه در آبرفت‌ها نشان از فعال بودن این گسل دارد.
از آنجایی كه گسل قمرود دقیقاً از مركز شهر قم عبور كرده و اخیراً پروژه‌های عمرانی شهر روی آن در حال اجراست باید توان لرزه‌ای این گسل و دیگر گسل‌های محدوده شهری مورد توجه قرار گیرد.
او ادامه می‌دهد: با این‌که بیشتر زمین‌لرزه‌ها در جنوب شهر قم كه محل تلاقی چند گسل پنهان است، ثبت شده‌اند، بیشتر نقاط مسکونی استان شهر قم، کهک و شهرک‌های جمکران، ایثار، صفاشهر، قدس در پهنه خطر بالا و خطر متوسط زلزله قرار دارند.
یکی از این نقص‌ها در شهر قم بی‌شک مسأله بافت فرسوده و ناکارآمد شهری است که هم به دلیل نداشتن استحکام ساختمان‌ها و هم به دلیل ضعف زیرساخت‌ها نگرانی‌های جدی برای زلزله به وجود آورده است.
3200 هکتار بافت ناکارآمد
سرپرست امور شهرسازی و معماری شهرداری قم یکی از دغدغه‌مندان نسبت به موضوع بافت فرسوده است و معتقد است یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در برابر خطر زلزله در شهر قم همین است. بنا بر اطلاعاتی که وی ارائه می‌دهد یک‌هزار و ۷۰۰ هكتار از شهر قم را بافت فرسوده و یک‌هزار و ۵۰۰ هكتار را سكونتگاه‌های غیررسمی تشكیل می‌دهد.
غلامرضا جانقربان با اشاره به احیای سازمان نوسازی و بهسازی برای حل این مشکل اظهار می‌دارد: احیای این مجموعه در مدیریت جدید شهرداری می‌تواند به تسریع امور در این زمینه کمک کند.
وی با اشاره به وجود هزار و ۵۰۰ هكتار سكونتگاه‌های غیررسمی در قم، می‌گوید: برای بهبود وضعیت این سكونتگاه‌ها جلساتی با وزیر مسكن و همچنین دیگر مسئولان ذیربط برگزار شده و در نهایت صورتجلسه‌ای تنظیم و مقرر شده تا ۳۲ هكتار زمین در پردیسان با هدف رفع این مشكلات به شهرداری قم واگذار شود که البته این موضوع در پیچ و خم مسائل اداری مانده است.
نگرانی در تمامی کلانشهرها
علیرضا قاری قرآن معاون امور زیربنایی شهردار قم نیز می‌گوید: این مشکلی نیست که تنها در قم نگرانی ایجاد کرده باشد بلکه تقریباً تمام کلانشهرها با این مسأله روبه‌رو هستند و از این ناحیه تهدید می‌شوند.
وی با اشاره به نظارتی که از سوی سازمان نظام مهندسی بر ساخت و سازهای جدید صورت می‌گیرد، ادامه می‌دهد: در مورد ساختمان‌های جدید به این علت که این نظارت وجود دارد چالش جدی نداریم اما معضل بافت فرسوده همچنان باقی است و بخش عمده‌ای از محدوده شهرهای بزرگ از جمله شهر قم را در بر می‌گیرد.
شهر قم حدود 2 هزار هکتار بافت فرسوده دارد که تقریباً یک هزار و 200 هکتار آن مصوب شده است. همچنین وجود سکونتگاه‌های غیر رسمی و حاشیه‌نشینی در این شهر موجب شده تقریباً در مجموع 3 هزار و 200 هکتار بافت ناکارآمد شهری در قم وجود داشته باشد. این حجم از بافت ناکارآمد که بیش از یک چهارم کل شهر را تشکیل می‌دهد اصلاً عدد خوبی برای محاسبات مدیریت بحران نیست؛ منتهی معاون امور زیربنایی شهرداری قم می‌گوید حل این مشکل و ایجاد شرایطی که در مواقع بروز زلزله خطرساز نباشد بسیار زمان‌بر و هزینه‌بر است و در حوصله برنامه‌های کوتاه مدت و میان مدت برای شهرها نمی‌گنجد.
2نگاه به بافت فرسوده
وی با اشاره به وجود 2 نگاه در حل مشکل بافت فرسوده، تصریح می‌کند : یک نگاه این است که بافتی که وجود دارد را مقاوم‌سازی و بهسازی کنیم که این هزینه‌های خاص خودش را دارد و نگاه دیگر احیای بافت است. یعنی تبدیل واحدهای مسکونی به واحدهای جدید و مقاوم که معمولاً با تجمیع‌سازی آنها هم همراه است تا مسکن به‌روز ساخته شود. در این مدت هم کارهایی تا کنون انجام شده اما باز هم مشکلات مالی روند را کند کرده است.
قاری قرآن در پاسخ به این پرسش که کدام روش را برای مواجهه با بافت فرسوده درست‌تر می‌دانید می‌گوید: مداخله در بافت فرسوده باید تلفیقی از این روش‌ها باشد. گاهی یک بافت تاریخی است و ارزش‌های میراث فرهنگی در آن نهفته است که در این صورت ما فقط می‌توانیم به بهسازی آن فکر کنیم اما در مجموع روش کلی‌تر احیای بافت است.
وی با اشاره به این‌که احیای بافت فرسوده یک نوع تبدیل به احسن محسوب می‌شود، اضافه کرد: این روش از این نظر ارجحیت دارد که بافت‌های ناکارآمد معمولاً در سرانه‌ها مشکلات اساسی دارند و با استفاده از روش بهسازی نمی‌توانیم این کمبود را بپوشانیم. از طرفی تملک خانه‌ها و تخریب و ساختن یک محله از نو نیاز به اعتبارات فراوان دارد و کاری است که مردم و دیگر ارگان‌ها باید در آن مشارکت کنند.
معاون امور زیربنایی شهردار قم اظهار داشت: نظام مهندسی در حال حاضر در تمام شهر به ساخت و سازهای جدید نظارت دارد منتهی هنوز هم در سکونتگاه‌های غیر رسمی بافت فرسوده در حال تولید شدن است.
وی ادامه داد: در زمینه سکونتگاه‌های غیررسمی ما چندان مایل به دخالت نیستیم، زیرا این ساخت و سازها غیرمجاز هستند و مداخله ما برای ایمنی ساخت و ساز نوعی به رسمیت شناختن این بافت است.
خطراتی که بافت فرسوده و ناکارآمد شهری در مواقع بروز زلزله دارد بر کسی پوشیده نیست اما راه حل این مشکل موضوعی نیست که همه بر سر آن توافق داشته باشند. حتی اگر توافقی هم بر سر این‌گونه مسائل صورت بگیرد آنقدر هزینه، زمان و هماهنگی میان دستگاهی برای آن لازم است که شاید خیلی‌ها را به ناامیدی بکشاند. با این وجود خیلی از کارهای نشدنی با اراده‌های بزرگ و فکرهای خلاق، شدنی شده که ساماندهی بافت فرسوده در شهرها هم می‌تواند از آن جمله باشد.
منبع: همشهری
