بازتاب رزمایش دریایی ایران، از عربستان به مصر و ترکیه رسید و این سه کشور به سرعت با یکدیگر دیدار مشترکی را ترتیب دادند. می‌توان گفت که در این مقطع زمانی، عربستان نقش هماهنگ کننده‌ای را میان کشورهایی که از گسترش قدرت ایران نگرانند، ایفا می‌کند. این کشورها همچنین از حل پرونده‌ی هسته ای ایران و توافقات احتمالی بین ایران و آمریکا و نیز گسترش گروه‌های تروریستی و کشیده شدن آن‌ها به یمن، صحرای سینا و لیبی نگرانند.
«عبدالفتاح سیسی»، رئیس جمهور مصر، بار دیگر بر پایبندی مصر به امنیت کشورهای عربی خلیج فارس تاکید کرد و آن را خط قرمز مصر و مرتبط با امنیت ملی این کشور دانست.
طرح مصر برای تشکیل نیروی عربی مشترک، بیان کننده‌ی این دغدغه‌ی مصر است. مصر پیشنهاد کرده است که در صورت محقق نشدن اجماع کشورهای عربی در کوتاه مدت، این طرح با کشورهای موجود یعنی مصر، عربستان، امارات و کویت به مرحله‌ی اجرا درآید.
ترکیه در این دیدار امیدوار است تا بار دیگر، روابط گرمی میان ترکیه و عربستان برقرار شود. این کشور تمایل دارد که در جنگ با تروریسم، البته تا جایی که منافعش را تامین کند، مشارکت داشته باشد.
ترکیه برای جلوگیری از تحقق آرمان های ایران و پذیرش نفوذ ایران در منطقه از طرف کشورهای دیگر، تمایل به ایجاد پیمان‌های منطقه‌ای دارد.ترکیه تمایل ندارد که ایران هیچ دستاوردی در برابر چشم پوشی این کشور از برخی برنامه‌های هسته‌ای خود داشته باشد.
هرگاه گفتگوی ایران و کشورهای 5+1 در مورد پرونده‌ی هسته ای ایران، به مراحل حساس و سرنوشت ساز می‌رسد؛ ایران اقداماتی در جهت ناآرام کردن اوضاع انجام می‌دهد. اقدام سپاه پاسداران ایران در برگزاری رزمایش دریایی خلیج فارس؛ حمایت ایران از گروه‌های مردمی عراق؛ حضور ایران در کشورهای منطقه؛ کمک ایران به سوریه برای غلبه بر تروریست‌ها در شمال و جنوب سوریه؛ همچنین تشویق گروه انصارالله یمن برای ایفای نقش پر رنگ‌تر در تحولات سیاسی یمن، در راستای ناآرام کردن اوضاع منطقه بوده است(!).
رزمایش دریایی ایران پیام های مختلفی را برای داخل و خارج ایران داشت. این رزمایش به همه‌ی آن‌هایی که اصرار می‌کنند که در صورت شکست گفتگوهای هسته‌ای، باید به گزینه‌ی نظامی روی آورد؛ اعلام کرد که ایران برای این گزینه نیز آمادگی دارد.
همچنان که این تهدیدات ایران را نگران نکرده است، اشاره‌ی ایران به توانایی‌اش برای بستن تنگه‌ی هرمز نیز بازار نفت را نگران نکرده است؛ چرا که این اقدام، اگرچه از لحاظ نظامی، کاری آسان است؛ ولی همانطور که آثار مخربی را برای دشمنان ایران بوجود خواهد آورد، آثار مخربی را برای ایران نیز در پی خواهد داشت. بستن تنگه هرمز عواقب خطرناکی را در پی دارد و آمریکا ، غرب و جامعه بین المللی در برابر این اقدام سکوت نخواهند کرد. این امر در اوج جنگ‌های سه گانه‌ی خلیج فارس حادث نشد، پس چگونه امروز به راحتی از آن سخن به میان می‌آید.
رزمایش ایران در خلیج فارس و همچنین اقدامات دیگر این کشور و هم پیمانانش، هنوز به نتیجه‌ی مطلوب نرسیده است. شروع جنگ با داعش در عراق بدون هزینه نبود و کنار رفتن «نوری مالکی» از قدرت را در پی داشت. آزادسازی موصل و بقیه‌ی شهرهای عراق از تسلط داعش، برای عراق و ایران هزینه‌هایی را در پی خواهد داشت. جلب رضایت کردها، اهل سنت و همچنین عشایر عراقی برای مشارکت در جنگ با داعش هزینه‌هایی را برای آن‌ها در پی داشته و خواهد داشت. تلاشهای ایران در سوریه در عرصه‌ی میدانی و سیاسی به نتایج چندانی نرسیده و تغییر چندانی در تحولات میدانی در «ریف حلب»، «قنیطره» و «درعا» بوجود نیامده است. همچنین تلاش ایران برای اثبات ضرورت تعامل با «بشار اسد» برای غلبه بر تروریسم، در محافل آمریکایی و اروپایی هنوز مورد پذیرش قرار نگرفته است. اوضاع یمن نیز تعریف چندانی ندارد و اقدام «منصور هادی» در اعلام «عدن» به عنوان پایتخت یمن و حمایت‌های کشورهای عربی خلیج فارس و برخی کشورهای دیگر، دستاوردهای «انصار الله» را تهدید می‌کند.
رقبای ایران نیز اوضاع خوبی ندارند. «سیسی» درباره‌ی خطری که منطقه‌ی عربی را تهدید می‌کند، هشدار داده و اعلام کرده که این منطقه، یکی از بدترین دوران‌های خود را سپری می‌کند؛ لذا وی به دنبال فعال‌سازی اقدامات مشترک میان این کشورهاست. او که در دعوتش از جامعه بین المللی برای مبارزه با تروریسم در لیبی، به نتیجه‌ای نرسید و در بدست آوردن توافق کشورهای عربی نیز ناکام ماند، راهی به جز پناه آوردن به اتحاد چند کشور عربی محدود، پیش روی خود ندید؛ البته مصر بیش از آن‌که به نیروهای نظامی این کشورها احتیاج داشته باشد به حمایت سیاسی و اقتصادی آن‌ها در جهت رویارویی با چالش‌های داخلی و گروه‌های افراط گرا در مرزهای غربی خود نیازمند است.
مصر در صدد آن است که با عربستان، اردن، امارات و کویت پیمانی همچون پیمان بین المللی در سوریه ایجاد کند. اگرچه مواضع این کشورها با مصر در موضوع لیبی، یمن و نفوذ ایران در منطقه یکسان است؛ ولی موضع‌گیری آن‌ها در بحران سوریه با مصر متفاوت است، همانگونه که مواضع این کشورها در این موضوع با ترکیه نیز اختلاف دارد.
چه بسا کشورهای عربی خلیج فارس برای جبران خروج عراق و سوریه از جبهه‌ی استراتژیک عربی، نیازمند تفاهم با ترکیه هستند تا بتوانند در برابر ایران موازنه‌ی قدرتی را بوجود بیاورند. حقیقت این است که کشورهای عربی و ترکیه نیازمند یکدیگرند. عربستان، سوریه را که ضلع سوم و فعال او با مصر را تشکیل می‌داد، از دست داده است. این سه کشور با یکدیگر در رهبری جهان عرب و برقراری آرامش در منطقه همکاری داشتند. ترکیه نیز دروازه‌ی خود به شام و شمال شبه جزیره‌ی عربی را از دست داد؛ اما این نیازمندی‌های دو طرفه، اختلافات زیادی که بین دو طرف در موضوعات مختلف وجود دارد، از بین نبرده است.
ترکیه و عربستان همچنان در قضیه‌ی «اخوان المسلمین» و نظام مصر، راه‌های تعامل با وضعیت لیبی و نیز موضوعات دیگر، با یکدیگر اختلاف نظر دارند. علاوه بر آن، کشورهای عربی درباره‌ی بلند پروازی‌های ترکیه و احیای دولت عثمانی و تلاش ترکیه برای ارائه یک الگوی اسلامی برتر به همه‌ی کشورهای منطقه نگرانند.
عربستان برای هم‌پیمانی خود با مصر و بازگرداندن روابط گرم خود با ترکیه راه سختی را پیش‌رو دارد. فرونشاندن آتش درگیری میان مصر و ترکیه، نیازمند تلاشهای فراوانی است؛ اما عربستان که تجربه خوبی را از مهندسی روابط میان سوریه و مصر بدست آورده و اختلافات سیاسی آن‌ها را در موضوعات مختلف مدیریت کرده است؛ ممکن است بار دیگر این نقش را میان «سیسی» و «اردوغان» ایفا کند. هماهنگی سه کشور عربستان، مصر و سوریه برای چند دهه با وجود اختلافاتی که میان مصر و سوریه در موضوع فلسطین و لبنان بود، راهگشا و کار ساز بود و این پیمان با وجود اختلافات فراوان برای چندین سال پا برجا ماند.
اگر هر سه کشور عربستان، مصر و ترکیه در صدد حفاظت از منافع استراتژیک خود باشند، این امکان برای عربستان وجود دارد که دو قطب بزرگِ اهل سنت منطقه یعنی مصر و ترکیه را علی رغم اختلافاتی که بین آن‌ها وجود دارد، با یکدیگر هماهنگ کند و از پیامدهای جنگ با تروریسم، که گویا آمریکا قصد دخالت و تحمل هزینه های آن را ندارد، جلوگیری کند.
گفتنی است که برخی سازمان‌های آمریکایی و همچنین برخی کشورهای غربی، این جنگ را جنگ داخلی مسلمانان می‌دانند و دلیلی برای دخالت کشورهای غربی در آن نمی‌بینند و فقط زمانی در این امر دخالت خواهند کرد که چیزی از کشورهای اسلامی جز ویرانه باقی نمانده باشد.
منبع: الحیاة - جورج سمعان
مترجم: بحرنیوز - علی مهدوی
