در مورد مدل اقتصادی ایران روایت های زیادی وجود دارد، برخی آن را دولتی می دانند و برخی لیبرالی و برخی نئو لیبرالی اما اقتصاد ایران چیزی است شبیه «سرمایه‌داری دولتی» و شاید هم نوعی «تیولداری مدرن».
اما تیولداری چیست؟
در سیستم اقتصاد تیولداری سنتی، مدیریت املاک خاصه یا خالصه به تیول‌داران واگذار می‌شد که تقریباً به مفهوم واگذاری اختیار جان و مال رعایای این مناطق نیزبود و تیول‌داران نیز متقابلاً متعهد به انتقال بخشی از عواید ناشی از باج و خراج دریافتی خود به دولت مرکزی بودند. یعنی فرد به واسطه خدمت یا نزدیکی به سلطان و یا اربابان بزرگ، اختیار بهره برداری از منطقه و یا زمینی را به دست می آورد . در این سیستم فرد نه به واسطه تلاش و یا خرید یک ملک بلکه به واسطه نزدیکی به قدرت صاحب تیول می شد. این سیستم تا انقلاب مشروطه در ایران پابرجا بود. همزمان با انقلاب مشروطه تیولداری سنتی رو به ضعف نهاد.
با تشکیل دولت مدرن در ایران تیولداری در ایران نیز تغییر شکل داده از تیولداری زمیندار به تیولداری بنگاه‌های اقتصادی و صنعتی در اختیار دولت تغییر یافت ، یعنی در «تیولداری مدرن»، بنگاه‌های دولتی جایگزین املاک خاصه و خالصه شده و دقیقاً به همین دلیل، افرادی که امتیاز مدیریت این بنگاه‌ها را از دولتمردان دریافت می‌کنند تقریباً تعهد و مسوولیت چندانی برای حفظ سرمایه‌های مادی و انسانی بنگاه ندارند و حرف‌شنوی آنان به معیار اصلی تبدیل می‌شود.
در سیستم اقتصادی متکی بر تیولداری، مالکیت از آن دولت است و موقع خصوصی‌سازی هم، این مالکیت به شرکت‌های دولتی یا نیمه‌دولتی یا شبه‌دولتی انتقال می‌یابد که نتیجه آن، انتخاب مدیرانی با پایگاه سیاسی و نه توان حرفه‌ای است و خروجی نهایی این وضعیت، فرصت‌جویی تیول‌داران برای شخصی‌سازی اموال عمومی از طرق مختلف و بخصوص پرداختی‌های نجومی و پاداش های به حلقه اصلی مدیران است.
در استان هرمزگان نیز که دارای بنگاه‌های بزرگ اقتصادی و صنعتی است ما شاهد انتصاب‌هایی هستیم که نه بر اساس صلاحیت‌های فنی و تخصصی و شایستگی‌های مدیریتی که بر اساس وابستگی های سیاسی و جناحی است و همین مسئله باعث می شود تا برخی از مدیران به جای تلاش در جهت ارتقا مجموعه تحت امر خویش به فکر تأمین رضایت حامیان خود باشند و در این راه فسادهای اقتصادی و مالی نیز به وقوع می پیوندد. تیول داری زیان بارترین نوع حاکمیت اقتصادی است و تیول‌داران در کمترین زمان بیشترین استفاده را از منافع مجموعه ای که در اختیار گرفته اند می برند.
نمونه‌های زیادی از مدل تیولداری در ایران و هرمزگان وجود دارد ولی نمونه بارز تیولداری دولتی در هرمزگان مناطق آزاد است که به حیات خلوت دولتها شهرت یافته بود و مدیران عامل تلاش داشتند از طریق فروش املاک و زمین‌های موجود در این مناطق بیشترین درآمد را کسب نمایند و به همین دلیل سرمایه گذاری های انجام شده در این مناطق در بخش املاک و ساخت وساز مراکز تجاری بوده و توجهی به توسعه زیر ساخت‌های این مناطق جهت توسعه صنعتی نشده بود.
راز ماندگاری چالشهای اقتصادی نتیجه اقتصاد دولتی است که به اقتصاد تیول داری تبدیل شده است. یعنی افراد به دلیل وابستگی های سیاسی به مدیران عالی‌رتبه دولت ویا ندر مناصب مدیریتی قرار گرفته و تلاش می کنند در دوران کوتاه مسئولیتی خود ( با توجه به عمر دولتها و مدت دوره نمایندگی نمایندگان مجلس ) بیشترین بهره شخصی را برده و عملاً تلاشی برای ارتقای مجموعه تحت مدیریت خود ندارند این مدیران با سرمایه ای که در مدت کوتاه مسئولیت کسب می کنند فعالیت اقتصادی خود را در بخش خصوصی ادامه می دهند.
لذا برای بهبود فضای اقتصادی ایران نیازمند سه اصل آزادسازی اقتصاد وکاهش تصدی گری دولت و شفافیت معاملات هستیم.
پی نوشت:
تیول:
واگذاری زمین و ملک به کسی از طرف پادشاه که آن شخص از طریق عایدات آن ملک برای خود درآمدی فراهم می آورد.
اراضی خاصه وخالصه:
اراضی خالصه یا اراضی خاصه در ایران به زمین‌ها و مراتع و املاک دولتی و حکومتی گفته می‌شد.
انتهای پیام/*