تنبلی چشم از آن دست اختلالات بینایی است که در دوران کودکی به وجود می‌آید و هر ساله در صورت عدم درمان به تعداد و درصد آنان اضافه می‌شود. به همین دلیل توصیه می‌شود تمام خانواده‌هایی که کودک سه تا شش ساله دارند مراقب تنبلی چشم فرزند خود باشند، چرا که نداشتن علائم، شایع‌ترین علت این بیماری است.
به همین دلیل هم سالانه طرح غربالگری تنبلی چشم برای کودکان سه تا شش ساله در کشور انجام می‌شود. ضرورت تشخیص زودهنگام تنبلی چشم از آن روست که چنانچه این بیماری تا شش سالگی تشخیص داده شود براحتی قابل پیشگیری و درمان است. توجه داشته باشید درمان این بیماری چشمی پس از 12 سالگی با بهبود کامل همراه نیست.
دکتر علی میرزاجانی، رئیس انجمن علمی اپتومتری ایران با ما در مورد اهمیت تشخیص و درمان زودهنگام تنبلی چشم به گفت‌وگو نشسته است.
تنبلی چشم یکی از اختلالات بینایی اطفال است که در دوران کودکی به دلایلی از جمله انحراف چشم، نمره عینک بالا یا هر گونه مانعی که از تشکیل تصویر روی پرده حساس شبکیه چشم جلوگیری کند، ایجاد می‌شود.
تنبلی چشم ابتدا موجب افت شدید بینایی در یک یا هر دو چشم می‌شود که در دوران کودکی به طور نسبی یا کامل قابل درمان است و به طور ثانویه و در بزرگسالی به شکلی معلولیت بینایی ایجاد می‌کند که قابل درمان نیست یا بسیار سخت به درمان پاسخ می‌دهد.
چرا بعضی چشم‌ها تنبل می‌شوند؟
تنبلی چشم وقتی ایجاد می‌شود که مغز از یک یا هر دو چشم به دلیل انحراف، شماره یا نمره عینک بالا یا کدورت بخش‌های میانی چشم، تصویر واضحی دریافت نمی‌کند. همچنین آب مروارید مادرزادی یا اختلالات مشابه دیگر که مانع رسیدن یک تصویر خوب به شبکیه چشم می‌شود نیز به تنبلی چشم می‌انجامد، ولی نسبت به عیوب انکساری و انحرافات چشمی وقوع این اختلالات کمتر است.
تنبلی چشم را در کودکی درمان کنید
تنبلی چشم به دلیل عواملی که مانع دید خوب در یک یا هر دو چشم می‌شود به وجود می‌آید. بنابراین در نوزادی که هر یک از این عوامل در سیستم بینایی وی وجود داشته باشد و سال‌های اولیه زندگی را با این عوامل پشت سر بگذارد، دچار تنبلی چشم می‌شود.
قطعا نوزاد در بدو تولد دچار تنبلی چشم نیست ولی هنگامی که در سال‌های اول زندگی تکامل بینایی به طور صحیح اتفاق نمی‌افتد بتدریج تنبلی شکل می‌گیرد. در واقع تنبلی چشم یعنی عدم تکامل صحیح سیستم بینایی. به بیان دیگر، سیستم بینایی از چشم تا مغز و بویژه مغز است که تنبل می‌شود و مشکل از خود چشم نیست. بنابراین با معاینه چشم کودک در هر سنی از تولد تا کل دوران کودکی، هم تنبلی چشم و هم استعداد ایجاد تنبلی در چشم کودکان قابل تشخیص است.
تشخیص چشم تنبل با تست غربالگری
از آنجا که ژن‌های موثر بر تنبلی چشم گستردگی زیادی دارند، نمی‌توان از طریق آزمایش ژنتیک، وقوع تنبلی چشم را در فرزندان پیش‌بینی کرد. البته ابتلا به این بیماری در افرادی که دچار این مشکل هستند بیش از 50 درصد نیست.
روش‌های تشخیص تنبلی چشم تخصصی است، ولی گاهی با یک اندازه‌گیری ساده بینایی توسط مربی بهداشت مهد کودک یا مدرسه، این موضوع تشخیص داده می‌شود.
تشخیص تنبلی چشم در سطوح پایین‌تر نیز قابل اجراست حتی ممکن است مادر با سوال از کودک خود در باره دید وی در هر چشم به‌طور مجزا به وجود تنبلی چشم پی ببرد (هر چند بسنده کردن به این کار در تشخیص تنبلی چشم اصلا جایز نیست).
توجه داشته باشید تنبلی چشم در بدو تولد وجود ندارد، بلکه بر اثر موانع تکامل بینایی بتدریج به وجود می‌آید. پس وقتی تنبلی چشم وجود دارد یا احتمال ایجاد آن مطرح است، باید هر چه زودتر تشخیص داده شده و درمان شود.
استفاده از عینک اصلاحی
اولین اقدام درمانی در قالب تنبلی‌های چشم، تجویز عینک مناسب است، زیرا معمولا عیب انکساری عامل ایجاد تنبلی چشم است. بعلاوه در موارد دیگری که تنبلی چشم ناشی از انحراف چشم یا عامل دیگری است نیز باید ابتدا عینک اصلاحی نمره چشم برای بیمار تجویز شود.
پس از تجویز عینک مناسب اغلب لازم است برای کودکان علاوه بر تجویز عینک، بستن چشم نیز در نظر گرفته شود.گاهی درمان‌های فعال و تمریناتی با دستگاه‌های مخصوص درمان تنبلی چشم در کلینیک نیز لازم است انجام شود تا تنبلی چشم به طور کامل درمان شود.
تشخیص تنبلی نباید به تعویق بیفتد
والدین توجه داشته باشند حداقل یک نوبت در سه سالگی و یک نوبت در بدو ورود به مدرسه برای معاینه چشم‌های فرزندشان مراجعه داشته باشند.
چشم‌ها بخشی از اعصاب مغزی هستند و بنابر این هر چه کودکان بزرگ‌تر شوند سیستم عصبی آنها شکل گرفته و اختلالات، سخت‌تر درمان می‌شوند.
پونه شیرازی