اگر هم نخواهیم تعبیر رییس یا فرمانده را به کار ببریم انکار نمی توان کرد که اقتصاد ایران به « نوربخش» نیاز دارد و کاش رییس جمهور می توانست چنین عنوانی را هم در کنار دستیار ویژه و معاون اقتصادی ابداع کند...
عصر ایران؛ مهرداد خدیر- شاید در نگاه اول این تصور پدید آید که امروز دوم شهریورسالروز درگذشت دکتر محسن نوربخش وزیر اسبق اقتصاد و رییس کل فقید بانک مرکزی است که از جای خالی او سخن می گوییم. حال آن که چنین مناسبتی در میان نیست و بهانه این نوشتار موضوعی دیگر است.
محمد جواد روح روزنامه نگار و تحلیل گر در کانال تلگرامی خود (راهبرد) با انتشار تصویر صفحه اول شماره امروز کیهان و با نقل تیتری نوشته است: « حرف حق را باید شنید. حتی اگر گوینده آن کیهان باشد: بالاخره رییس اقتصادی دولت کیست؟»
تیتر کیهان البته این است: « یک کابینه و 12 ژنرال/ بالاخره رییس اقتصادی دولت کیست؟»
این مطلب خود بر پایه نقل گزارشی در روزنامه «هفت صبح» است و تعبیر 12 ژنرال نیز اگرچه اغراق آمیز است اما جالب است.
مراد از 12 ژنرال 12 عضو کابینه است که در سطوح مختلف دستی در اقتصاد دارند و شامل 4 مدیر کلان و 2 کارگزار ارشد و 6 وزیر اقتصادی می شود.
بهانه این نوشتارها البته انتصاب محمد نهاوندیان به عنوان معاون اقتصادی رییس جمهوری و مسعود نیلی در سمت دستیار ویژه رییس جمهوری در امور اقتصادی است در حالی که چهره ای چون مسعود کرباسیان وزیر اقتصاد و دارایی و محمد باقر نوبخت کماکان ریس سازمان برنامه و بودجه است و 6 وزیر نیز به نوعی با حوزه اقتصاد سر و کار دارند.
البته هم کیهان و هم هفت صبح سخنان رییس جمهوری درباره انتصاب یک مدیر ارشد پر سابقه به عنوان مدیر عامل شستا ( شرکت های سرمایه گذاری تأمین اجتماعی) و خود اسحاق جهانگیری معاون اول را از قلم انداخته اند که بدین ترتیب سر به 14 نفر می زند هر چند که قرار دادن نام وزیران کار و جهاد هم به نظر بزرگ نمایی است.
اما ارتباط و نقش زنده یاد محسن نوربخش با موضوع چیست؟
ماجرا از این قرار است که تا دکتر نوربخش در قید حیات بود و هنوز در 55 سالگی چشم از جهان نبسته بود همه راه ها به او ختم می شد.
از همان دولت شهید رجایی او نقش آفرینی خود را شروع کرد در حالی که اولین رییس جمهوری ایران که خود مدعی اقتصاد بود نمی خواست او وزیر شود. پس از بنی صدر اما که رییس جمهور و نخست وزیران بعدی داعیه دار اقتصاد نبودند نقش محسن نوربخش پررنگ و پررنگ تر شد.
حتی در دولت مهندس موسوی که به شکل آشکاری از دیدگاه های مرحوم عالی نسب متأثر بود باز هم فرماندهی اقتصاد ایران با نوربخش بود و تنها سه سال 65 تا 68 از صحنه کنار رفت.
هنگامی که مجید قاسمی و انجمن اسلامی بانک مرکزی کنترل اقتصاد ایران را در دست گرفتند و نوربخش معاون دانشگاه شهید بهشتی شد.
با ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی فقید اما او دوباره به کانون اقتصاد بازگشت و باز رییس کل بانک مرکزی شد و وقتی مجلس چهارم در اعتراض به سیاست تعدیل به او رأی اعتماد نداد رییس جمهور وقت در همان جلسه مجلس او را به معاونت اقتصادی منصوب کرد تا بگوید فرماندهی اقتصاد ایران را به او سپرده است.
از شگفتی ها این بود که او چه در دولت تمرکزگرا و ضد بازار موسوی و چه در دولت هوادار اقتصاد آزاد فرماندهی اقتصادی را بر عهده داشت چون می توانست دیگران را هماهنگ کند.
در دولت اصلاحات هم باقی ماند و در جدال نهادگرایان و طرفداران اقتصاد آزاد نقش بالانسر را ایفا می کرد.
از یادداشت کوتاه محمد جواد روح به عنوان بهانه اصلی این نوشته یاد کردم. جا دارد به تعبیر روزنامه نگاری دیگر – بهمن احمدی امویی- هم در کتاب خواندنی « اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی» اشاره کنم که در مقدمه مصاحبه با محسن نوربخش می نویسد او تنها اقتصاددان حزب اللهی است زیرا حزب اللهی های دیگر اقتصاددان نیستند و اقتصاددانان دیگر هم حزب اللهی نیستند!
آشنایی بیشتر این قلم با نوربخش اما مربوط به روزگاری است که سردبیری روزنامه پیام آزادی را در سال 1378 برعهده داشتم که به خاطر سمت مدیر مسؤول که مدیر روابط عمومی بانک مرکزی بود توفیق چند دیدار نزدیک با دکتر نوربخش در ساختمان در حال تکمیل میرداماد دست داد و افزون تر از پیش دانستم احاطه او بر مسایل مالی و اقتصادی چگونه است.
در نخستین روزهای سال 1382 و در گرماگرم اخبار حمله آمریکا و بریتانیا به عراق اما محسن نوربخش که برای گذران تعطیلات نوروزی به نوشهر رفته بود سکته کرد و درگذشت در حالی که تنها 55 سال داشت.
پس از او هم هیچ کس نتوانست جای خالی او را در بانک مرکزی پر کند. نه ابراهیم شیبانی، نه طهماسب مظاهری و نه محمود بهمنی و حالا حتی ولی الله سیف اگر چه از مدیران نزدیک به نوربخش بود.
این ادعا به خاطر این است که نوربخش محدود به بانک مرکزی نبود و می توانست بورس و عرصه های دیگر را نیز با خود همراه کند و سید احمد میر مطهری در این باره خاطره ها دارد.
از سال 1382 که محسن نوربخش چشم از جهان بست کسی جای او را نگرفته چون یا آن قدر اقتصاد می دانند که اعتماد بخش های ایدیولوژیک را جلب نمی کنند یا این قدر با نهادهای سیاسی هماهنگ اند که نظرات شان صرفا اقتصادی به حساب نمی آید.
این گفتارالبته به معنی تقلیل جایگاه کسانی چون مسعود نیلی و نظریه پردازی های او نیست.
صحبت از فرماندهی اقتصادی است نه مشاوره و نظریه که مگر طیب نیا کم کار کرد و مگر تورم را کاهش نداد؟ پس کو و کجاست در جمع این 12 یا 14 ژنرال؟
اقتصاد ایران به یک فرمانده نیاز دارد و گمان می رفت با ابراز اعتماد صریح شخص رهبری به اسحاق جهانگیری در موضوع اقتصاد مقاومتی فرماندهی به معاون اول سپرده شود اما این اتفاق نیفتاد. چون به رغم این که مشهور است 80 درصد اقتصاد ایران دولتی است دولت همه کاره نیست.
نقدینگی سرگردان که در اختیار بخش خصوصی است و نهادهای قدرتمندی که بعضا مالیات نمی پردازند اقتصاد ایران را به جزایر جدا جدا بدل ساخته که تجمیع آن به کاری کارستان بدل شده و جای خالی شخصیت کاریزماتیکی چون محسن نوربخش هم در این 14 سال پر نشده است.
ما البته اصطلاح رییس اقتصادی دولت نداریم تا بپرسیم کیست. چرا که هر یک از افراد یاد شده کار خود را انجام می دهند.
مشکل اینجاست که 14 سال گذشته و آدمی با ویژگی های محسن نوربخش یافت نشده است.
یا اقتصاددانانی هستند که ساختار سیاسی به تمامی به آنها اعتماد نمی کند و بعضا مانند طیب نیا باید از دولت خداحافظی کنند یا مانند نیلی به عنوان دستیار ویژه تعریف می شوند یا چهره های کاملا عجین با ساختار حکومتی اند و با همه داعیه های اقتصاددانی با نظریات اقتصادی فاصله دارند.
از این رو شاید هم چنان تعبیر تنها اقتصاددان حزب اللهی یاد آور محسن نوربخش باشد زیرا دیگران هر قدر هم اقتصادی در سیاست درجه اول نیستند و هر قدر سیاسی و حکومتی در اقتصاد نفر اول به حساب نمی آیند.
اگر هم نخواهیم تعبیر رییس یا فرمانده را به کار ببریم انکار نمی توان کرد که اقتصاد ایران به « نوربخش» نیاز دارد و کاش رییس جمهور روحانی می توانست چنین عنوانی را هم در کنار دستیار ویژه و معاون اقتصادی ابداع کند...
محمد جواد روح روزنامه نگار و تحلیل گر در کانال تلگرامی خود (راهبرد) با انتشار تصویر صفحه اول شماره امروز کیهان و با نقل تیتری نوشته است: « حرف حق را باید شنید. حتی اگر گوینده آن کیهان باشد: بالاخره رییس اقتصادی دولت کیست؟»
تیتر کیهان البته این است: « یک کابینه و 12 ژنرال/ بالاخره رییس اقتصادی دولت کیست؟»
این مطلب خود بر پایه نقل گزارشی در روزنامه «هفت صبح» است و تعبیر 12 ژنرال نیز اگرچه اغراق آمیز است اما جالب است.
مراد از 12 ژنرال 12 عضو کابینه است که در سطوح مختلف دستی در اقتصاد دارند و شامل 4 مدیر کلان و 2 کارگزار ارشد و 6 وزیر اقتصادی می شود.
بهانه این نوشتارها البته انتصاب محمد نهاوندیان به عنوان معاون اقتصادی رییس جمهوری و مسعود نیلی در سمت دستیار ویژه رییس جمهوری در امور اقتصادی است در حالی که چهره ای چون مسعود کرباسیان وزیر اقتصاد و دارایی و محمد باقر نوبخت کماکان ریس سازمان برنامه و بودجه است و 6 وزیر نیز به نوعی با حوزه اقتصاد سر و کار دارند.
البته هم کیهان و هم هفت صبح سخنان رییس جمهوری درباره انتصاب یک مدیر ارشد پر سابقه به عنوان مدیر عامل شستا ( شرکت های سرمایه گذاری تأمین اجتماعی) و خود اسحاق جهانگیری معاون اول را از قلم انداخته اند که بدین ترتیب سر به 14 نفر می زند هر چند که قرار دادن نام وزیران کار و جهاد هم به نظر بزرگ نمایی است.
اما ارتباط و نقش زنده یاد محسن نوربخش با موضوع چیست؟
ماجرا از این قرار است که تا دکتر نوربخش در قید حیات بود و هنوز در 55 سالگی چشم از جهان نبسته بود همه راه ها به او ختم می شد.
از همان دولت شهید رجایی او نقش آفرینی خود را شروع کرد در حالی که اولین رییس جمهوری ایران که خود مدعی اقتصاد بود نمی خواست او وزیر شود. پس از بنی صدر اما که رییس جمهور و نخست وزیران بعدی داعیه دار اقتصاد نبودند نقش محسن نوربخش پررنگ و پررنگ تر شد.
حتی در دولت مهندس موسوی که به شکل آشکاری از دیدگاه های مرحوم عالی نسب متأثر بود باز هم فرماندهی اقتصاد ایران با نوربخش بود و تنها سه سال 65 تا 68 از صحنه کنار رفت.
هنگامی که مجید قاسمی و انجمن اسلامی بانک مرکزی کنترل اقتصاد ایران را در دست گرفتند و نوربخش معاون دانشگاه شهید بهشتی شد.
با ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی فقید اما او دوباره به کانون اقتصاد بازگشت و باز رییس کل بانک مرکزی شد و وقتی مجلس چهارم در اعتراض به سیاست تعدیل به او رأی اعتماد نداد رییس جمهور وقت در همان جلسه مجلس او را به معاونت اقتصادی منصوب کرد تا بگوید فرماندهی اقتصاد ایران را به او سپرده است.
از شگفتی ها این بود که او چه در دولت تمرکزگرا و ضد بازار موسوی و چه در دولت هوادار اقتصاد آزاد فرماندهی اقتصادی را بر عهده داشت چون می توانست دیگران را هماهنگ کند.
در دولت اصلاحات هم باقی ماند و در جدال نهادگرایان و طرفداران اقتصاد آزاد نقش بالانسر را ایفا می کرد.
از یادداشت کوتاه محمد جواد روح به عنوان بهانه اصلی این نوشته یاد کردم. جا دارد به تعبیر روزنامه نگاری دیگر – بهمن احمدی امویی- هم در کتاب خواندنی « اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی» اشاره کنم که در مقدمه مصاحبه با محسن نوربخش می نویسد او تنها اقتصاددان حزب اللهی است زیرا حزب اللهی های دیگر اقتصاددان نیستند و اقتصاددانان دیگر هم حزب اللهی نیستند!
آشنایی بیشتر این قلم با نوربخش اما مربوط به روزگاری است که سردبیری روزنامه پیام آزادی را در سال 1378 برعهده داشتم که به خاطر سمت مدیر مسؤول که مدیر روابط عمومی بانک مرکزی بود توفیق چند دیدار نزدیک با دکتر نوربخش در ساختمان در حال تکمیل میرداماد دست داد و افزون تر از پیش دانستم احاطه او بر مسایل مالی و اقتصادی چگونه است.
در نخستین روزهای سال 1382 و در گرماگرم اخبار حمله آمریکا و بریتانیا به عراق اما محسن نوربخش که برای گذران تعطیلات نوروزی به نوشهر رفته بود سکته کرد و درگذشت در حالی که تنها 55 سال داشت.
پس از او هم هیچ کس نتوانست جای خالی او را در بانک مرکزی پر کند. نه ابراهیم شیبانی، نه طهماسب مظاهری و نه محمود بهمنی و حالا حتی ولی الله سیف اگر چه از مدیران نزدیک به نوربخش بود.
این ادعا به خاطر این است که نوربخش محدود به بانک مرکزی نبود و می توانست بورس و عرصه های دیگر را نیز با خود همراه کند و سید احمد میر مطهری در این باره خاطره ها دارد.
از سال 1382 که محسن نوربخش چشم از جهان بست کسی جای او را نگرفته چون یا آن قدر اقتصاد می دانند که اعتماد بخش های ایدیولوژیک را جلب نمی کنند یا این قدر با نهادهای سیاسی هماهنگ اند که نظرات شان صرفا اقتصادی به حساب نمی آید.
این گفتارالبته به معنی تقلیل جایگاه کسانی چون مسعود نیلی و نظریه پردازی های او نیست.
صحبت از فرماندهی اقتصادی است نه مشاوره و نظریه که مگر طیب نیا کم کار کرد و مگر تورم را کاهش نداد؟ پس کو و کجاست در جمع این 12 یا 14 ژنرال؟
اقتصاد ایران به یک فرمانده نیاز دارد و گمان می رفت با ابراز اعتماد صریح شخص رهبری به اسحاق جهانگیری در موضوع اقتصاد مقاومتی فرماندهی به معاون اول سپرده شود اما این اتفاق نیفتاد. چون به رغم این که مشهور است 80 درصد اقتصاد ایران دولتی است دولت همه کاره نیست.
نقدینگی سرگردان که در اختیار بخش خصوصی است و نهادهای قدرتمندی که بعضا مالیات نمی پردازند اقتصاد ایران را به جزایر جدا جدا بدل ساخته که تجمیع آن به کاری کارستان بدل شده و جای خالی شخصیت کاریزماتیکی چون محسن نوربخش هم در این 14 سال پر نشده است.
ما البته اصطلاح رییس اقتصادی دولت نداریم تا بپرسیم کیست. چرا که هر یک از افراد یاد شده کار خود را انجام می دهند.
مشکل اینجاست که 14 سال گذشته و آدمی با ویژگی های محسن نوربخش یافت نشده است.
یا اقتصاددانانی هستند که ساختار سیاسی به تمامی به آنها اعتماد نمی کند و بعضا مانند طیب نیا باید از دولت خداحافظی کنند یا مانند نیلی به عنوان دستیار ویژه تعریف می شوند یا چهره های کاملا عجین با ساختار حکومتی اند و با همه داعیه های اقتصاددانی با نظریات اقتصادی فاصله دارند.
از این رو شاید هم چنان تعبیر تنها اقتصاددان حزب اللهی یاد آور محسن نوربخش باشد زیرا دیگران هر قدر هم اقتصادی در سیاست درجه اول نیستند و هر قدر سیاسی و حکومتی در اقتصاد نفر اول به حساب نمی آیند.
اگر هم نخواهیم تعبیر رییس یا فرمانده را به کار ببریم انکار نمی توان کرد که اقتصاد ایران به « نوربخش» نیاز دارد و کاش رییس جمهور روحانی می توانست چنین عنوانی را هم در کنار دستیار ویژه و معاون اقتصادی ابداع کند...
