سمنو خوراکی دل‌چسب است که از جوانه گندم و آرد درست‌شده و به خاطر دارا بودن مقادیر زیاد کلسیم و پتاسیم و همچنین ویتامین‌های گروه آی، بی، ای و کا برای درمان بسیاری از بیماری‌ها مفید به نظر می‌رسد اما سمنو هرچه هست جای ویژه‌ای در بین کویرنشینان دیار قومس دارد.
سمنو انواع مختلفی در استان سمنان دارد که شهمیرزادی، معمولی و انارکی از انواع مختلف آن است که در شاهرود، سمنان، دامغان و مهدیشهر به شیوه‌های مختلف طبخ می‌شود.
سمنو جزء لاینفک سفره هفت‌سین
برای یافتن طرز تهیه سمنو شاید کسی بهتر از موی سپیدان عرصه طبخ این محصول شایسته‌تر نباشد و از میان این‌همه بانوی هنرمند استان، شاید حاجیه‌خانم خدایی انارکی بهترین سمنوهای نوروزی را طبخ کند.
وی که از انارکی‌های مقیم شاهرود است، با نگاهی جالب و گیرا درباره نحوه طبخ سمنوی نوروزی، توضیح می‌دهد: سمنو انواع مختلفی دارد که نوع ساده و انارکی آن به‌وفور در شاهرود طبخ می‌شود اما برای پخت هر دو نوع این سمنوها ابتدا می‌بایست گندم را شست، در آب نهاد تا جوانه‌های روییده در آن پس از سه روز نمایان شوند.
وی، با رغبت خاص و با حرارتی شگفت‌انگیز ادامه می‌دهد: سه روزی طول می‌کشد تا جوانه‌های گندم پدیدار شوند و آن زمان وقت سمنوپزان است اما جوانان باید بدانند که سمنو پزی هم فوت کوزگی دارد و آن استفاده از تکه‌ای پارچه چلوار آب‌ندیده است چراکه اگر گندم را در چیزی غیرازآن صاف کنید، سمنو قوام نمی‌یابد.
حاجیه‌خانم خدایی درباره پخت سمنو ادامه می‌دهد: جوانه‌های گندم را باید کوبید اما امروزه زنان با مخلوط‌کن نیز این کار را انجام می‌دهند اما ما همچنان آن را در هاون می‌کوبیم و پس از افزودن یک ابریق آب برای هر یک من گندم(یک و نیم لیتر برای هر سه کیلوگرم گندم) شیره غلیظ گندم از آن بیرون می‌آید.
سمنو از دیرباز در دیار قومس ریشه و قدمتی بسیار دارد شاید نام شهرهای خراسان شمالی با این غذای مقوی، خوشمزه و هفت‌سین نشین روزهای بهار عجین باشد اما سمنوی بروجردی، شهمیرزادی، آجیل دار و سمنوی انارکی‌های مقیم شاهرود یا سمنوی کنجدی در روزهای واپسین سال کهنه، رنگ و لعابی نو به بهار می‌دهد.
سمنو خوراکی دل‌چسب است که از جوانه گندم و آرد درست‌شده و به خاطر دارا بودن مقادیر زیاد کلسیم و پتاسیم و همچنین ویتامین‌های گروه آی، بی، ای و کا برای درمان بسیاری از بیماری‌ها مفید به نظر می‌رسد اما سمنو هرچه هست جای ویژه‌ای در بین کویرنشینان دیار قومس دارد.
سمنو انواع مختلفی در استان سمنان دارد که شهمیرزادی، معمولی و انارکی از انواع مختلف آن است که در شاهرود، سمنان، دامغان و مهدیشهر به شیوه‌های مختلف طبخ می‌شود.
سمنو جزء لاینفک سفره هفت‌سین
برای یافتن طرز تهیه سمنو شاید کسی بهتر از موی سپیدان عرصه طبخ این محصول شایسته‌تر نباشد و از میان این‌همه بانوی هنرمند استان، شاید حاجیه‌خانم خدایی انارکی بهترین سمنوهای نوروزی را طبخ کند.
وی که از انارکی‌های مقیم شاهرود است، با نگاهی جالب و گیرا درباره نحوه طبخ سمنوی نوروزی، توضیح می‌دهد: سمنو انواع مختلفی دارد که نوع ساده و انارکی آن به‌وفور در شاهرود طبخ می‌شود اما برای پخت هر دو نوع این سمنوها ابتدا می‌بایست گندم را شست، در آب نهاد تا جوانه‌های روییده در آن پس از سه روز نمایان شوند.
وی، با رغبت خاص و با حرارتی شگفت‌انگیز ادامه می‌دهد: سه روزی طول می‌کشد تا جوانه‌های گندم پدیدار شوند و آن زمان وقت سمنوپزان است اما جوانان باید بدانند که سمنو پزی هم فوت کوزگی دارد و آن استفاده از تکه‌ای پارچه چلوار آب‌ندیده است چراکه اگر گندم را در چیزی غیرازآن صاف کنید، سمنو قوام نمی‌یابد.
حاجیه‌خانم خدایی درباره پخت سمنو ادامه می‌دهد: جوانه‌های گندم را باید کوبید اما امروزه زنان با مخلوط‌کن نیز این کار را انجام می‌دهند اما ما همچنان آن را در هاون می‌کوبیم و پس از افزودن یک ابریق آب برای هر یک من گندم(یک و نیم لیتر برای هر سه کیلوگرم گندم) شیره غلیظ گندم از آن بیرون می‌آید.
طبخ سمنو کاری سخت است
حاجیه‌خانم خدایی هم‌زمان با توضیح طبخ سمنو با دستان خود نیز پانتومیم آن را اجرا می‌کند و می‌گوید: قشنگ باید جوانه‌های گندم را کوبید تا مایع آن بیرون آید آن زمان است که تفاوت بین سمنوی اصطلاحاً انارکی یا آجیلی با سمنوی ساده معلوم می‌شود اگر می‌خواهید سمنوی مغز دار و یا انارکی طبخ کنید در این مرحله و پیش از افزودن آرد به مایع می‌توانید سیاه‌دانه، کنجد، شاه دانه، گندم، بادام‌زمینی خردشده و یا حتی تخمه آفتابگردان به آن بی افزایید اما اگر می‌خواهید سمنوی ساده طبخ کنید از خیر افزودن چیزی به آن می‌گذرید.
تا اینجا فهمیدم که تفاوت بین سمنوی انارمی، آجیلی و ساده در همین افزودن دانه‌های بوداده به آن است، وی ادامه می‌دهد: سمنو پزی کار آسانی نیست اما ازاینجا به بعد با حلواپزان خیلی تفاوتی ندارد آرد را باید به آن افزود و کم‌کم آن را هم زد اما از این مرحله می‌بایست سمنو را دم کرد.
حاجیه‌خانم که به اعتقاد نوه‌اش بهترین سمنوی دنیا را می‌پزد درباره دومین فوت کوزه‌گری سمنو پزی، توضیح می‌دهد: خیلی‌ها زمان افزودن آرد، سمنو را گلوله گلوله می‌کنند اما راز آن الک کردن گندم پیش از افزودن به سمنو و ریختن یک قاشق گلاب به آن است.
سمنو شیرینی مطبوع روزهای نوروز
سمنو شیرینی و حلاوت خاصی دارد و همچنین باری ما ایرانیان از ویژگی‌های عجیب‌وغریبی برخوردار است اکثر ما وقتی کوچک هستیم مانند بسیاری دیگر از خوراکی‌ها مانند زیتون، از آن فراری هستیم اما بزرگ که می‌شویم دیگر تاب مقاومت در برابر آن را نداریم و این شاید در معجزه گندم طلایی‌رنگ گندم‌زارهای موهبت الهی و عشق زنان این مرزوبوم است که سمنو را برایمان این‌گونه سمنو ساخته است.
کارشناس تاریخ شفاهی شهرستان شاهرود درباره تاریخچه و زیبایی‌های شکل‌گیری سمنو در سفره هفت‌سین می‌گوید: سمنو بیش از هرجای دنیا در ایران، تاجیکستان و افغانستان طبخ می‌شود هرچند برخی کارشناسان می‌گویند اسنادی را یافته‌اند که غذایی مشابه سمنو در فرهنگ وایکینگ‌های مقیم دانمارک و اسکاندیناوی دیده می‌شود اما برخی دیگر زادگاه آن رابین النهرین می‌دانند.
محمدرضا حسین پور ادامه می‌دهد: سمنو را بسیاری با ماءالشعیر هم‌عصر می‌دانند و ازآنجاکه از ماءالشعیر در فرهنگ مصر باستان نیز سخن گفته‌شده، بعید نیست سمنو از آن زمان وجود داشته است اما درهرصورت تاریخچه ورود آن به سفره هفت‌سین برای بسیاری روشن نیست.
وی درباره اهمیت این غذای محلی، توضیح می‌دهد: سمنو برای مردم کویرنشین دارای اهمیت زیادی است چراکه منبع غنی از انرژی و ویتامین محسوب شده و در بسیاری از روزهای سخت کار در زمین‌های کویری و آفتاب سوزان می‌توان تاب شرایط را برای کشاورزان آسان‌تر کند چون انرژی بسیار بالایی دارد.
شاید همین احترام و اهمیت سمنو است که جایگاه این خوراکی سین دار را بر سفره هفت‌سینمان تضمین کرده است.
سمنو آی سمنو خواندن لذتی دارد
از این کارشناس تاریخ شفاهی درباره آداب‌ورسوم سمنوپزان می‌پرسم: آداب‌ورسوم سمنوپزان در آسیای میانه شاید بیشتر از ایران امروزه رعایت شود جمع شدن بانوان برای شستن گندم، پیچیدن دانه‌های این نعمت الهی بر پارچه‌ای تمیز که روحانی ده و یا محله بر آن دعا خوانده باشد و خواندن آوازهایی دسته‌جمعی در زمان طبخ این روزها در تاجیکستان بیش از ایران رعایت می‌شود.
حسین پور ادامه می‌دهد: معروف است که سروده‌هایی در هنگام پختن سمنو از سوی زنان اجرا می‌شود سروده که سمنو در جوش ما کفچه زنیم، دیگران خوابند و ما دفچه زنیم و یا سمنو آی سمنو مال پای هفت‌سین سمنو، از نمونه‌های آن است ولی متأسفانه در منبعی مکتوب این عناوین مطرح نشده است.
اما از سمنو که بگذریم نمی‌توان از عید و خوراکی‌های مختص به آن گفت، اما از آئین حلواپزان روستای تویه رودبار دامغان به‌سادگی عبور کرد آئینی سنتی که قدمت آن را برخی به ۲۰۰سال گذشته می‌دانند و برخی دیگر آن را از زمان صفویه نخست تاکنون به یادگار می‌پندارند.
حلوای تویه رودبار سوغات بهار
دیگر آئین سنتی فصل بهار برای مردم استان سمنان و به‌خصوص دیار صددروازه و دامغان، حلواپزان روستای تویه دروار است روستایی با مردمانی سخت‌کوش که روزگار به دامداری و کشاورزی می‌گذرانند و با دلاوری لقمه‌ای نان حلال به منزل می‌برند اما همیشه و در همه حال شکرگزار نعمات الهی هستند.
دهيار روستای تويه رودبار از توابع دامغان به خبرنگار مهر، می‌گوید: آئين سنتی حلواپزان با حضور پرشور مردم از روستاها و شهرهای دامغان، ديباج و كلاته رودبار در روستای تويه رودبار، طی روزهای بیست و دومم و یا بیست و یکم اسفندماه برگزار می‌شود.
فرح ناصری همچنین ادامه داد: مردم این روستا با پخت حلوا و انواع غذاهای سنتی درراه کمک به مستمندان و همچنین برگزاری مسابقات، سرگرمی و نواهای محلی به استقبال بهار رفتند و حلوا، نان سنتی، دادچه، فطیر و كولاك ازجمله غذاهایی هستند كه در آئین ویژه حلواپزان به نمایش می‌گذارند.
وی افزود: زنان روستای تویه رودبار در حلواپزی یدی طولا دارند و آئین حلواپزان آن‌ها که از میراث معنوی منطقه نیز محسوب می‌شود می‌تواند از ظرفیت‌های گردشگری استان سمنان محسوب شود که مسافران نوروزی برای دیدار از آن می‌توانند به روستای تویه رودبار با ۲۰۰ نفر جمعیت در ۵۵ كیلومتری شمال دامغان سفر کنند.
پخت فطیر و گل هاکنی در مجن طرفداران زیادی دارد
گل هاکنی از دیگر مراسم ویژه نوروز در استان سمنان است که در شهر مجن از توابع شهرستان شاهرود در هنگامه اسفندماه و در آستانه فصل رویش و نوزایی طبیعت توسط شیر زنان و دلیرمردان سخت‌کوش و استوار شهر مجن انجام می‌پذیرد.
کارشناس روابط عمومی اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان شاهرود درباره این مراسم تحقیقات بسیاری کرده است علیرضا اسلام‌پناه درباره این مراسم معتقد است: همه‌ساله در روزها واپسین اسفندماه، بنا بر رسمی کهن که قدمت آن به‌طورقطع مشخص نیست، زنان شهر کوهپایه‌ای مجن برای تهیه خاک رس به دامنه کوه‌های منطقه جنوبی البرز رفته و ازآنجا برای رنگ و لعاب بخشیدن به خانه خود، خاک می‌آورند.
وی می‌افزاید: زنان شهر مجن پس از آوردن خاک‌های رس از دامنه کوه، آن‌ها را به گل تبدیل کرده و بر دیوارهای کاهگلی خانه‌هایشان می‌کشند تا نمایی تازه به آن‌ها ببخشند و سال نو با نمایی زیبا و تازه از دیوارهای منازل آغاز شود که به این مراسم، گل هاکنی، می‌گویند.
گل هاکنی زمانی به پایان می‌رسد که عطر طبخ نان محلی به نام فطیر، از تنور آتشین منازل شهر مجن در فضا پیچیده می‌شود و چه بلند است همت شیر زنانی که صبح بسیار زود برای فراهم آوردن خاک از منزل بیرون می‌روند و برای تجدید کاه‌گل منازلشان در روزهای سرد اسفندماه، اهتمام ویژه‌ای دارند اما بازهم بوی فطیر تازه‌شان وقت نماز ظهر، در کوی و برزن می‌پیچد.
آداب‌ورسوم نوروزی میراثی ماندگار
استان سمنان میراث و رسوم بسیاری در باب نوروزی دارد که سمنو پزی، حلواپزان، گل هاکنی و فطیر پزی ازجمله آن‌ها است اما این دیار کهن با مردمانی عامل، فاضل و شهیدپرور، میراث معنوی بسیاری مانند کوزه زنی، خمیر واکنی، سبزه بذار، اوسانه خوانی، شو چره و ... را نیز در خود جای‌داده که هرکدامشان برای مطرح‌شدن نیازمند نگارش مجموعه‌ای مکتوب است.
دیار قومس از شرقی‌ترین شهرستان یعنی میامی تا غربی‌ترین شهرها و روستاهای آرادان و گرمسار، آداب‌ورسوم متعددی را در خود جای‌داده که ریشه بسیاری از آن‌ها در فرهنگ سخت‌کوشی و استقامت مردمان دیار کویرهای زیبا جای دارد.
مردمانی که امسال یک‌بار دیگر به استقبال نوروزی می‌روند که پذیرایی از پنج میلیون مسافر نوروزی، می‌تواند برایشان ظرفیتی مناسب برای شناساندن آداب‌ورسوم و اماکن مذهبی، تاریخی و دیدنی باشد تا شاید روزی شهرهای استان سمنان از معبر، به مقصد گردشگری تبدیل شوند.
طبخ سمنو کاری سخت است
حاجیه‌خانم خدایی هم‌زمان با توضیح طبخ سمنو با دستان خود نیز پانتومیم آن را اجرا می‌کند و می‌گوید: قشنگ باید جوانه‌های گندم را کوبید تا مایع آن بیرون آید آن زمان است که تفاوت بین سمنوی اصطلاحاً انارکی یا آجیلی با سمنوی ساده معلوم می‌شود اگر می‌خواهید سمنوی مغز دار و یا انارکی طبخ کنید در این مرحله و پیش از افزودن آرد به مایع می‌توانید سیاه‌دانه، کنجد، شاه دانه، گندم، بادام‌زمینی خردشده و یا حتی تخمه آفتابگردان به آن بی افزایید اما اگر می‌خواهید سمنوی ساده طبخ کنید از خیر افزودن چیزی به آن می‌گذرید.
تا اینجا فهمیدم که تفاوت بین سمنوی انارمی، آجیلی و ساده در همین افزودن دانه‌های بوداده به آن است، وی ادامه می‌دهد: سمنو پزی کار آسانی نیست اما ازاینجا به بعد با حلواپزان خیلی تفاوتی ندارد آرد را باید به آن افزود و کم‌کم آن را هم زد اما از این مرحله می‌بایست سمنو را دم کرد.
حاجیه‌خانم که به اعتقاد نوه‌اش بهترین سمنوی دنیا را می‌پزد درباره دومین فوت کوزه‌گری سمنو پزی، توضیح می‌دهد: خیلی‌ها زمان افزودن آرد، سمنو را گلوله گلوله می‌کنند اما راز آن الک کردن گندم پیش از افزودن به سمنو و ریختن یک قاشق گلاب به آن است.
سمنو شیرینی مطبوع روزهای نوروز
سمنو شیرینی و حلاوت خاصی دارد و همچنین باری ما ایرانیان از ویژگی‌های عجیب‌وغریبی برخوردار است اکثر ما وقتی کوچک هستیم مانند بسیاری دیگر از خوراکی‌ها مانند زیتون، از آن فراری هستیم اما بزرگ که می‌شویم دیگر تاب مقاومت در برابر آن را نداریم و این شاید در معجزه گندم طلایی‌رنگ گندم‌زارهای موهبت الهی و عشق زنان این مرزوبوم است که سمنو را برایمان این‌گونه سمنو ساخته است.
کارشناس تاریخ شفاهی شهرستان شاهرود درباره تاریخچه و زیبایی‌های شکل‌گیری سمنو در سفره هفت‌سین می‌گوید: سمنو بیش از هرجای دنیا در ایران، تاجیکستان و افغانستان طبخ می‌شود هرچند برخی کارشناسان می‌گویند اسنادی را یافته‌اند که غذایی مشابه سمنو در فرهنگ وایکینگ‌های مقیم دانمارک و اسکاندیناوی دیده می‌شود اما برخی دیگر زادگاه آن رابین النهرین می‌دانند.
محمدرضا حسین پور ادامه می‌دهد: سمنو را بسیاری با ماءالشعیر هم‌عصر می‌دانند و ازآنجاکه از ماءالشعیر در فرهنگ مصر باستان نیز سخن گفته‌شده، بعید نیست سمنو از آن زمان وجود داشته است اما درهرصورت تاریخچه ورود آن به سفره هفت‌سین برای بسیاری روشن نیست.
وی درباره اهمیت این غذای محلی، توضیح می‌دهد: سمنو برای مردم کویرنشین دارای اهمیت زیادی است چراکه منبع غنی از انرژی و ویتامین محسوب شده و در بسیاری از روزهای سخت کار در زمین‌های کویری و آفتاب سوزان می‌توان تاب شرایط را برای کشاورزان آسان‌تر کند چون انرژی بسیار بالایی دارد.
شاید همین احترام و اهمیت سمنو است که جایگاه این خوراکی سین دار را بر سفره هفت‌سینمان تضمین کرده است.
سمنو آی سمنو خواندن لذتی دارد
از این کارشناس تاریخ شفاهی درباره آداب‌ورسوم سمنوپزان می‌پرسم: آداب‌ورسوم سمنوپزان در آسیای میانه شاید بیشتر از ایران امروزه رعایت شود جمع شدن بانوان برای شستن گندم، پیچیدن دانه‌های این نعمت الهی بر پارچه‌ای تمیز که روحانی ده و یا محله بر آن دعا خوانده باشد و خواندن آوازهایی دسته‌جمعی در زمان طبخ این روزها در تاجیکستان بیش از ایران رعایت می‌شود.
حسین پور ادامه می‌دهد: معروف است که سروده‌هایی در هنگام پختن سمنو از سوی زنان اجرا می‌شود سروده که سمنو در جوش ما کفچه زنیم، دیگران خوابند و ما دفچه زنیم و یا سمنو آی سمنو مال پای هفت‌سین سمنو، از نمونه‌های آن است ولی متأسفانه در منبعی مکتوب این عناوین مطرح نشده است.
اما از سمنو که بگذریم نمی‌توان از عید و خوراکی‌های مختص به آن گفت، اما از آئین حلواپزان روستای تویه رودبار دامغان به‌سادگی عبور کرد آئینی سنتی که قدمت آن را برخی به ۲۰۰سال گذشته می‌دانند و برخی دیگر آن را از زمان صفویه نخست تاکنون به یادگار می‌پندارند.
حلوای تویه رودبار سوغات بهار
دیگر آئین سنتی فصل بهار برای مردم استان سمنان و به‌خصوص دیار صددروازه و دامغان، حلواپزان روستای تویه دروار است روستایی با مردمانی سخت‌کوش که روزگار به دامداری و کشاورزی می‌گذرانند و با دلاوری لقمه‌ای نان حلال به منزل می‌برند اما همیشه و در همه حال شکرگزار نعمات الهی هستند.
دهيار روستای تويه رودبار از توابع دامغان به مهر، می‌گوید: آئين سنتی حلواپزان با حضور پرشور مردم از روستاها و شهرهای دامغان، ديباج و كلاته رودبار در روستای تويه رودبار، طی روزهای بیست و دومم و یا بیست و یکم اسفندماه برگزار می‌شود.
فرح ناصری همچنین ادامه داد: مردم این روستا با پخت حلوا و انواع غذاهای سنتی درراه کمک به مستمندان و همچنین برگزاری مسابقات، سرگرمی و نواهای محلی به استقبال بهار رفتند و حلوا، نان سنتی، دادچه، فطیر و كولاك ازجمله غذاهایی هستند كه در آئین ویژه حلواپزان به نمایش می‌گذارند.
وی افزود: زنان روستای تویه رودبار در حلواپزی یدی طولا دارند و آئین حلواپزان آن‌ها که از میراث معنوی منطقه نیز محسوب می‌شود می‌تواند از ظرفیت‌های گردشگری استان سمنان محسوب شود که مسافران نوروزی برای دیدار از آن می‌توانند به روستای تویه رودبار با ۲۰۰ نفر جمعیت در ۵۵ كیلومتری شمال دامغان سفر کنند.
پخت فطیر و گل هاکنی در مجن طرفداران زیادی دارد
گل هاکنی از دیگر مراسم ویژه نوروز در استان سمنان است که در شهر مجن از توابع شهرستان شاهرود در هنگامه اسفندماه و در آستانه فصل رویش و نوزایی طبیعت توسط شیر زنان و دلیرمردان سخت‌کوش و استوار شهر مجن انجام می‌پذیرد.
کارشناس روابط عمومی اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان شاهرود درباره این مراسم تحقیقات بسیاری کرده است علیرضا اسلام‌پناه درباره این مراسم معتقد است: همه‌ساله در روزها واپسین اسفندماه، بنا بر رسمی کهن که قدمت آن به‌طورقطع مشخص نیست، زنان شهر کوهپایه‌ای مجن برای تهیه خاک رس به دامنه کوه‌های منطقه جنوبی البرز رفته و ازآنجا برای رنگ و لعاب بخشیدن به خانه خود، خاک می‌آورند.
وی می‌افزاید: زنان شهر مجن پس از آوردن خاک‌های رس از دامنه کوه، آن‌ها را به گل تبدیل کرده و بر دیوارهای کاهگلی خانه‌هایشان می‌کشند تا نمایی تازه به آن‌ها ببخشند و سال نو با نمایی زیبا و تازه از دیوارهای منازل آغاز شود که به این مراسم، گل هاکنی، می‌گویند.
گل هاکنی زمانی به پایان می‌رسد که عطر طبخ نان محلی به نام فطیر، از تنور آتشین منازل شهر مجن در فضا پیچیده می‌شود و چه بلند است همت شیر زنانی که صبح بسیار زود برای فراهم آوردن خاک از منزل بیرون می‌روند و برای تجدید کاه‌گل منازلشان در روزهای سرد اسفندماه، اهتمام ویژه‌ای دارند اما بازهم بوی فطیر تازه‌شان وقت نماز ظهر، در کوی و برزن می‌پیچد.
آداب‌ورسوم نوروزی میراثی ماندگار
استان سمنان میراث و رسوم بسیاری در باب نوروزی دارد که سمنو پزی، حلواپزان، گل هاکنی و فطیر پزی ازجمله آن‌ها است اما این دیار کهن با مردمانی عامل، فاضل و شهیدپرور، میراث معنوی بسیاری مانند کوزه زنی، خمیر واکنی، سبزه بذار، اوسانه خوانی، شو چره و ... را نیز در خود جای‌داده که هرکدامشان برای مطرح‌شدن نیازمند نگارش مجموعه‌ای مکتوب است.
دیار قومس از شرقی‌ترین شهرستان یعنی میامی تا غربی‌ترین شهرها و روستاهای آرادان و گرمسار، آداب‌ورسوم متعددی را در خود جای‌داده که ریشه بسیاری از آن‌ها در فرهنگ سخت‌کوشی و استقامت مردمان دیار کویرهای زیبا جای دارد.
مردمانی که امسال یک‌بار دیگر به استقبال نوروزی می‌روند که پذیرایی از پنج میلیون مسافر نوروزی، می‌تواند برایشان ظرفیتی مناسب برای شناساندن آداب‌ورسوم و اماکن مذهبی، تاریخی و دیدنی باشد تا شاید روزی شهرهای استان سمنان از معبر، به مقصد گردشگری تبدیل شوند.